Туындылары

О ДҮНИЕДЕН СОҒЫЛҒАН ТЕЛЕФОН

Ауған жерi. Таулы өңiр. Күзгi салқын жел аңғарларды қуалай соғып, уiлдейдi. Жел дауысын пайдаланған — үшеу дұшмандардың жасырын орындарын бақылап, картаға белгiлеп жатыр. Командирлерi жиырма екi жастағы лейтенант Ермахан Зұлпықаров. Сержант тәжiк жiгiтi Камилдин Сержияповтың жасы ендi жиырмаға толған. Прапорщик Әлхан Беркiнбеков бұлардан әлдеқайда ересек. Үшеуi де сұңғақ әрi мығым денелi.
Лейтенант дүрбiсiн төмен түсiрiп, Камилдинге бұйыра сөйледi.
—Сержант, қарсы алдыңдағы шоқының бел ортасында әлдеқандай үңгiрлер бар секiлдi. Мұқият белгiлеп ал! Бiзге берiлген арнайы тапсырманың өзi дұшманның жасырын орындарын дәл анықтау екенiн ұмытпа.
—Құп болады!
—Прапорщик Беркiнбеков, анау қойтасқа қарай еңбектеңiз. Ол арадан аңғарды бақылауымыз керек. Сақтық қажет, бiр-бiрлеп барамыз.
Сержант жасырынған жерiнен әрi қарай домалап түстi де, жер бауырлап қойтасқа қарай жылжыды. Сәлден соң прапорщик екiншi тұстан домалай аударылып түсiп, ентелей жөнелдi.
Кезек лейтенантқа келген. Ол картасын терi планшетке мұқият орап салып, сол жақ тұстан аударыла домалап, серiктерiне қарай еңбектедi. Маңдай тұсынан кездескен сандықтай дәу тасты сол жақтан айнала бергенде құлақ тұндырып гүрс етiп мина жарылды. Ермахан аударылып шалқасынан түстi. Екi серiгi оны анық көрдi.
—Қап, — деп ұмтыла берген Камилдиндi прапорщик аяғынан тартып жерге құлатты.
—Жат жылдам! Ажалыңа асықпа. Лейтенанттан айырылдық.
Осы кезде қойтастың маңайына оқ жауып кеттi. Дұшмандардың дауысы естiлдi. Атыс басталды. Бiрақ ол көпке ұзамай, аяқ астынан пайда болған, аузы-басын орағандар екеуiн орындарынан тұрғызбай басып қалып, қолға түсiрдi.

* * *

Қолға түскендердi екiге бөлiп жiберген. Дұшмандар Камилдин Сержияповты сұрақтың астына алған.
—Қай мұсылмансың?
—Тәжiкпiн.
—Е, онда қандасым екенсiң. Ал анау минаға ұрылғаны ше?
—Қазақ.
—Командирлерiң бе?
—Иә.
—Сенiң жаныңдағы ше?
—Ол да қазақ.
—Өзiң тәжiкше бiлесiң бе?
—Аздап бiлемiн.
—Неге олай?
—Жетiм өстiм. Балалар үйiнде орысша оқыдым.
—Орыстың елiнде ешкiмiң жоқ екен ғой.
—Тәжiктердiң де отаны сонда. Бiрақ туған-туыс, бауырларымның жоғы рас.
—Бәрiбiр ол орыстың елi. Олар кәпiрлер. Сендердi де кәпiрге айналдырды. Сен мұсылманмын дейсiң. Өзiң мұсылманның қанын төгiп жүрсiң. Бұл үлкен күнә.
—Сендер де бiздi өлтiрiп жатсыңдар. Және қатiгездiкпен өлтiресiңдер.
—Бiз өлтiрсек басқыншыларды өлтiрiп, кек алып жатырмыз. Отанымызды қорғап жүрмiз. Сен ше, Отаның болса неге сонда жүрмейсiң? Бәрiң кәпiрге айналып бара жатырсыңдар. Мұсылмандықты қорғамайсыңдар ма, бiрiгiп. Оның орнына басқа мұсылмандарға кеп басқыншылық жасайсыңдар.
—Бiз Отан алдындағы парызымызды өтеп жүрмiз.
—Басқаның Отанын жаулап ал деп сендердi өлiмге жұмсайтын қандай Отан ол? Нағыз отаншыл болсаң өз Отаныңды қорға, басқаның Отанын жаулама. Өз үйiңдi, апа, қарындасыңды қорға. Мұнда, өзiңе жат елде кiмдi қорғап жүрсiң?
Камилдин үндей алмай қалып, сөзге басқа бiр ауғандық араласты.
—Амирдин, ол сенiң қандасың ғой. Онымен жылырақ сөйлес, сонда түсiнедi, күнәсiн. Мүмкiн Құдайдың пендесi ретiнде ойланар.
—Онда мұны бүгiн тамақтандырып, оңаша күзетейiн. Демалсын. Сонан соң сөйлесермiз.
Екеуi кетiп бара жатып, өзара күбiрлестi.
—Жетiм өскенi рас болса, өзiмiзге қарай икемдеп көрейiк. Бiздiң жұмысқа ол жақта өскен адам керек-ақ. Iстiң жүруiне пайдасы көп тиедi.

* * *

Ертеңiне Камилдин мен Амирдин еркiнiрек сөйлестi.
—Саған қандас болған соң жаным ашып отыр. Алдыңда екi таңдау. Бiрi — өлiм, бiрi — өмiр. Өлiмдi таңдасаң, не күтiп тұрғанын өзiң түсiнесiң. Ауғандықтар ашынған халық, жаныңды қинайды. Өмiрдi таңдасаң, сенi аман жiберiп қана қоймаймыз. Шалқып жүрiп, жалғанды жалпағынан басып өмiр сүруiңе мүмкiндiк жасаймыз, бауырым.
—Қалайша? Мен сендердiң жауыңмын ғой.
—Болғансың, жауымыз. Бiрақ бiз, мұсылман бауырлар қатесiн мойындаса күнәсiн кешiруге бармыз.
Камилдин ойланып қалды. Ойы сан-саққа жүгiрдi. Iштей күбiрледi. «Өмiрде не көрдiм? Екi жыл кiм үшiн от пен оқтың өтiнде жүрдiм. Лейтенант қой жақсы жiгiт едi, минаға ұрынып күлпаршасы шықты. Прапорщик те о дүниелiк болып кеткен шығар. Ендiгi кезек мұныкi. Шынымен-ақ...
Камилдин Амирдинге қарсы сұрақ тастады.
—Сонда мен өзiмiзге қарсы соғысуым керек пе?
—Жоға, оның бiзге не қажетi бар. Аман-есен босатып жiберемiз. Елiңе барасың. Өйткенi әскердегi уақытың әнi-мiне бiткелi тұр деген өзiң ғой. Әрине, ептеп бiздiң аздаған тапсырмамызды орындасаң болғаны.
—Мен Отаныма сатқындық жасай алмаймын.
—Сатқындық жаса деген кiм бар, саған? Жорамалымызша көп ұзамай соғыс та аяқталады. Сендердiң Горбачев деген патшаларың солай етпек көрiнедi. Мiне сол кездерi бiз сенiң өз елiңде жақсы өмiр сүруiңе көмектесемiз.
—Түсiнсем бұйырмасын, ол қандай көмек? Неғылған батпан құйрық?
—Сен өмiр сүрудi таңдағың келсе мұқият тыңда. Аман-есен полкiңе қайтуың да мүмкiн. Көңiлiң қаласа қалуыңа да болады. Бiрақ бiзге сенiң аман-есен оралғаның жақсы. Елiңе барған соң бiзден хабар болады. Бұл жақта жүрiп-ақ сендердiң жағдайларыңды жасай аламыз.
—Сендер дегенi тағы кiм? Прапорщик тiрi ме?
—Иә, әзiрге тiрi. Онымен сен сөйлесесiң. Өмiр сүргiсi келсе сенiмен бiрге қайтады. Ал егер... Оны өзi шешедi...
—Уәде бере алмаймын. Көнбеуi мүмкiн.
—Көнбесе өз обалы өзiне. Бiздiң жiгiттер үшiн былай тамақтың астынан қыр еткiзiп бауыздай салу түк емес.
Амирдин қолындағы қанжармен тамағын орып көрсеттi.
—Мiне, былай. Сонан соңғы кезек өзiңе қайта оралады. Әлi ойлануға, таңдауға уақытың бар.
Камилдин басын ұстап отырып қалды. Көз алдына бауыздалған прапорщик елестедi. «Не iстеу керек? Қасарысса өмiрмен босқа қоштасады. Бiр күн болса да жарық дүниеге не жетсiн. Кейiнгiсiн көре жатар. Прапорщикке жолығып, сөйлескен жөн болар. Бәлкiм, екеуi бiр жерде болса қашып шығудың сәтi түсер. Бiреуден гөрi екеудiң айласы басым емес пе?»
Ол айқай салды.
—Мен прапорщикпен сөйлесiп көрейiн.

* * *

Прапорщик пен Камилдин кездескенде бiр-бiрiне таңдана қарасты.
—Сержияпов сен тiрi ме едiң?
—Әзiрге тiрiмiз ғой, прапорщик жолдас.
—Бұлардан аман құтылуымыз неғайбыл шығар.
—Кiм бiлген тағдырымызға жазғанын көремiз де.
Прапорщик Әлхан Беркiнбеков күрсiнiп сала бердi.
—Жолдас прапорщик, сiз неше жастасыз?
—Отыз сегiздемiн биыл, әскери келiсiм-шартым биыл бiтiп те қалып едi. Қарғыс атқыр Ауғанда үшiншi жыл жүрмiн. Тәжiрибелi әскерлер керек деп алып келдi. Елде екi ұл, бiр қызым, әйелiм жүр екi көздерi төрт болып. Әлi жас қой, көре алмаймын-ау оларды. Әйелiм отыз екiге ендi шықты. Кештеу үйленiп едiм.
—Ал мен жетiм өскенмiн. Әке-шешемнiң кiм екенiн бiлмеймiн. Тастандымын.
Екеуi де үнсiз қалды. Қабақтарының астынан бiр-бiрiне барлай қарады. Камилдин тартыншақтап сөз бастады.
—Олар маған сiзбен тiлдес дедi.
—Немене олармен тiл табысқанбысың?
—Жоқ, сiзбен сөйлеспей олардың айтқанына көнбейтiнiмдi бiлдiрдiм.
—Сонда не дейдi? Айтқандарына көнсек тiрi қалдыра ма?
—Солай деп отыр. Тағдырларыңды өздерiң таңдаңдар. Полктерiңе аман-есен қайтарамыз дейдi. Бiрақ кейiн, елге оралған соң бұлардың адамы бiздi өз беттерiмен iздеп табатын көрiнедi.
—Мүмкiн емес. Жоқ, жоқ... Бұлай болуы тiптен мүмкiн емес.
Үстерiне осы кезде Амирдин кiрiп келдi. Мырс етiп зiлдене сөйледi.
—Неге мүмкiн емес, әбден мүмкiн. Қазiр қаруларыңды түгел қайтарамыз. Бiрақ, оқсыз әрине. Бiраз жерге дейiн жiгiттер шығарып салады. Боссыңдар. Сендердiң адамдарыңды бiз бiлемiз. Сендерге сену қиын. Тексередi. Тергейдi. Содан құтылсаңдар елдерiңе аман барарсыңдар. Сол кезде сендердi бiздiң адамдар iздеп табады. Оған сенiмдiмiз.

* * *

Түн жарым. Өздерiн аман-сау жiбергенiне күдiктене қараған екеу кеш батқаннан берi алқына басып жүгiрiп келедi. Тағы үш-төрт шақырымнан соң полк орналасқан жерге жетiп те қалады. Жырадан шыға бергендерiнде жон арқадан:
—Тоқта! Қозғалмаңдар! — деген дауыс естiлдi. —Қаруларыңды тастаңдар! Қолдарыңды желкелерiңе ұста!
Автоматының құлағын қайырған адам екеуiнiң алдына кеп тұра қалды. Бұлар оны дауысынан таныды. Батальон командирi майор Карпов.
—Жолдас майор, бұл бiзбiз — Беркiнбеков пен Сержияпов.
—Көрiп тұрмын. Лейтенант Зұлпықаров қайда?
—Ол минаға ұрынып опат болды.
—Бiр аптадан берi сендер қайда жүрсiңдер? Лейтенанттың денесiн тастап кеттiңдер ме?
—Бiздi дұшмандар ұстап алды.
—Iмм, олардан қалай аман құтылдыңдар?
—Өздерi босатты.
—Не оттап тұрсыңдар, өзi?! Түсiңдер алдыма! Сендердi өз қолыммен ерекше бөлiмнiң жiгiттерiне тапсырмасам болмас. Дұшманмен қалай уәделескендерiңдi солар анықтар. Бiздiң батальоннан сатқын шықпап едi.
—Жолдас, майор, бiз сатқын емеспiз. Дұшманмен де ешқандай келiсiмге келмедiк.
—Сенбеймiн. Бұл жерде бiр түйткiл бар.
—Сiз бiзге сенiңiз, жолдас майор.
—Бұларыңнан түк шықпас. Өз қолыммен тапсырамын ерекше бөлiмге. Олар бiледi, сендердi қалай сөйлетудi.
—Жолдас майор, бiзге сенбесеңiз сынауыңызға болады. Тапсырма берiңiз, орындауға әзiрмiз.
—Тапқан екенсiң ақымақты. Дұшмандарға қайта қашып кетпек ойларың iске аспайды. Кәне, тiзерлеңдер!
Екеуi тiзерлеп отырып бiр-бiрiне қарады. Жүздерiнде «не iстеймiз?» деген ой бар. Майор жон арқаларында автоматын кезенген күйi талтайып тұр.
—Мен сендерге сенгенмен басқалар сенбейдi. Сендер ғой, әлгiндей деп оттап тұрсыңдар. Ең болмаса лейтенанттың да денесi жоқ. Онда басқа амалын ойластырар едiк.
—Бiз сiзге шындықты айттық, жолдас майор.
—Сол шындықтарың қисынға келмей тұр. Жаным ашиды екеуiңе. Қалай етсек екен-а. Егер сендер көнсеңдер бiр жолы бар. Жау қолына түстiк деп айтпауларың керек. Тапсырманы орындау барысында дұшмандардың қоршауында қаласыңдар. Көп күн тау iшiнде атысып, алдырмай жүресiңдер. Алысқа ұзап кетесiңдер, әрине. Лейтенант жараланады. Тастамайсыңдар. Сытылып шығасыңдар. Олар соңдарыңа түседi. Жолда лейтенант қайтыс болады. Денесiн жау қолында қалдырғыларың келмейдi. Сөйтiп бiздiң батальон орналасқан жерге жетесiңдер. Маған бәрiн баяндайсыңдар. Лейтенанттың денесi бұзылып, иiстенiп бара жатқандықтан бiрден цинк табытқа салып шегелеп тастаймыз. Полк командирiне мән-жайды өзiм жеткiземiн.
—Жолдас майор, бос табыттан бiреулер сезiктенiп қалмай ма?
—Ол жағынан қам жемеңдер. Iшiне бiрдеңелердi салып, шегелеп тастармыз.
Прапорщик Беркiнбеков пен сержант Сержияповтың батальон командирiнiң айтқанына көнбеске лажы жоқ едi. Екеуi де ауыр күрсiнiп:
—Бiз келiстiк, жолдас майор! — дестi.

* * *

Бәрi де майор Карповтың ойлағанындай болды. Полк командирi мән-жайды бiлген соң батальон командирiне ары қарай не iстеу керек екенiн бұйырды.
—Лейтенанттың денесiн жау қолында қалдырмағандары ерлiк екен, майор. Өйткенi Зұлпықаровтың iздеп-сұрарлары бар. Табытты оның елiне өзiң бастап алып барасың. Беркiнбеков пен Сержияповтың да әскери мерiзiмi бiтуге таяп қалды. Сол екеуiн жаныңа ертерсiң. Қаруласын жерлеген соң елдерiне қайта берер. Құжаттарды дайындаңдар. Ертең полк лейтенантпен қоштасып, сендердi самолетке шығарып салармыз.

* * *

Минаға ұрынған лейтенантқа дұшмандар қарайлаған жоқ. Екеуiн тiрiдей қолға түсiрген соң топтары орналасқан жерге жөнеп кеткен. Ертеңiне ғана көкнәрi жинауға келген екi кiсi жаралының үстiнен шықты. Бiреуi кеудесiне қолын қойып байқап едi, жаны бар секiлдi.
—Мұсылман баласы секiлдi. Тiрiдей ит-құсқа жем болмасын. Қишлаққа ала кетейiк. Өле қалса сонда жерлей салармыз. Сауабы тиедi.
Қишлаққа әкелген соң да лейтенант ес-түссiз жатты. Бiрақ кеудесiнде жан бар. Осында бiр тәуiп бар едi, сол келiп емдей бастады. Басындағы мина жарықшақтарын отқа қыздырған пышақпен алып тастады.

* * *

Ташкент маңайы. Әскери аэродром. Ұшақтан түсе берген майор Карповты аэродром бастығының өзi жалпақтап қарсы алды. Екеуi әскери тәртiппен сәлемдестi.
—Сiздiң жүгiңiздiң нөмiрi «200» бе?
—Иә, көмектесiп жiберiңiздер. Табыт Шымкентке жеткiзiлуi керек. Бұл арадан қанша шақырым өзi.
—Жүз шақырымнан сәл асады.
—Онда бiзге көлiк керек екен ғой. Және мына мекен-жай бойынша қала басшыларына алдын ала хабарласуымыз қажет.
—Алдын ала айтылмаған ба едi?
—Айтылған. Ендi қай уақытта баратынымызды нақты жеткiзбесек болмас. Ол жақта жерлеу рәсiмi дұрыс ұйымдастырылғаны жөн.
—Бәлкiм, бұл мәселелер реттелгенше тамақтанып аларсыздар.
—Пейiлiңiзге рахмет! Мұндайда өңештен тамақ өтушi ме едi. Ретi келсе тезiрек жолға шыққанымыз мақұл.

* * *

Шымкент. Тарлау көше. Бесқабатты үй. Жүз қаралы адам жиналған. Ауған соғысының құрбанын жерлеуге қала басшылығынан да бiраз адам келген. Майор Карпов олардан лейтенант Ермахан Зұлпықаровтың туған-туыстары туралы егжей-тегжейлi сұрастырып бiлдi.
—Екеуi де зейнеткер. Анасы алпысқа келген, әкесi алпыс алты жаста. Алты-жетi перзентi шетiнен шетiней берiп, ең кенжесi ғана аман-есен өскен. Оның жағдайы ендi былай болып тұр.
—Өте ауыр. Бәрiмiздiң де қабырғамызға батады. Тағдыр солай. Амал бар ма?
—Жерлеу барысында қаралы митинг өткiземiз. Сiз оның ерлiгi туралы қысқа баяндайсыз, бiз оны есте қалдыру жөнiндегi шараларды естiртемiз.
Осы кезде бұлардың қасына егде кiсi келiп, лейтенанттың әке-шешесiнiң өтiнiшiн жеткiздi.
—Олар табытты ашып, балаларының бет-әлпетiн соңғы рет көргiсi келедi.
—Олай болмайды, — дедi майор шошып кетiп. —Мәйiттiң табытқа салынғанына бiрнеше күн өтiп кеттi. Оның үстiне ол жақта ауа райы ыстық болды. Қырсыққанда самолеттi екi тәулiк күттiк. Тоңазытқыш дегенiң атымен жоқ ол жерде.
—Е, түсiнiктi, — дедi егде кiсi.
—Сiз өзiңiз барып мән-жайды түсiндiрсеңiзшi, — дедi майор қала басшылығынан келген өкiлге.
Өкiл пәтерге кiрiп, өң-түссiз отырған екi бейбаққа алдымен бiраз жұбатулар айтты.
—Құдайдың салғанына көнесiздер де. Ұлдарыңыз ерлiкпен қаза болыпты. Халықтың перзентi болып қалады ендi. Сiз өтiнгенде мүмкiн болса табыттың қақпағын ашар едiк қой. Бiрақ бұл кiсiлердiң айтқанын түсiндiңiз ғой, деймiн.
Екi мұңлық есеңгiреген күйi бастарын шұлғи бердi. Көп ұзамай мола басында қаралы митнигi ұйымдастырылып, жерлеу рәсiмi басталды. Бұл шара кезiнде қаладағы сауда мекемесiн басқаратын Нағым Әләйдаров ерекше көзге түстi. Жасы отызға таяп қалғанмен ол әлi бойдақ болатын.
—Iнiмiз ерлiк көрсеттi, — дедi ол қара көзiлдiрiгiн түзеп қойып. —Оның есiмiн есте қалдыруды қала басшылығы бiздiң мекемеге жүктеп отыр. Ермаханның қабiрiнiң басына мәрмәр тастан ескерткiш орнатып, ерлiгi туралы жазып қоямыз. Ол оқыған мектепте оның атындағы сынып болады. Оған барлық материалдық көмектi аямаймыз. Тұрған үйiне мәрмәр тасқа ойып жазып, белгi тақта қоямыз. Жыл сайын оны еске алу үшiн мектепаралық спорт жарыстарын өткiзiп тұруды қолға аламыз. Оның да қаржылық мәселесiн бiздiң мекеме мойнына алады. Мұның бәрiн, әрине, бiздiң ержүрек бауырымыз Ермахан бiлмейдi, көрмейдi де, бiрақ оның рухы сезедi. Кейiнгi ұрпақ оны өнеге тұтады. Жастар оның рухына тағзым етiп, өмiр жолына қарап бой түзейдi. Қош бол, батыр бауырым!
Сөз кезегi майор Карповқа келдi. Ол толқып сөйледi.
—Сен бiздiң арамыздағы ең батыл, Отанын сүйген нағыз патриот едiң. Арманшыл болатынсың. Бiрақ тағдыр сенi сол армандарыңа жеткiзбедi. Жас күйiңде, арманшыл күйiңде бiздiң жүрегiмiзде қалдың. Елiң де сенiң қадiрiңдi бiледi. Сенi ұмытпайтынына, сенi мақтан тұтатынына сенiп тұрмыз. Бақұл бол, қаһарман жауынгер!
Жерлеу аяқталған соң майор Карпов пен оның серiктерiнiң қасына түрлерi суықтау үш адам келдi.
—Сiздердi күтiп, тамақтандырып, жолға шығарып салу бiзге жүктелген едi, — дедi.
Майор Карпов оларға мән-жайды түсiндiрдi.
—Менiң уақтым тығыз. Көлiк барда тез әскери аэродромға жетуiм керек. Прапорщик пен сержант сiздермен болады, әрине. Лейтенанттың қаруластарына құрмет көрсететiндерiңiзге кәмiл сенемiн. Ауғанстандағы армия басшыларына жеткiземiн бұл қонақжай пейiлдерiңiздi. Рахмет сiздерге!

* * *

Оңаша үй. Кең бөлме. Әлхан мен Камилдиндi ортаға алған бес-алты адамның бет-әлпеттерi суық. Сөздерi ызғарлы.
—Өтiрiк аңқаусымаңдар. Табыттың iшiнде алтын және басқа асыл заттар барын бұл жақтағы бiз бiлгенде, алып келген сендер қалай бiлмей қалдыңдар? Қыңқ етсеңдер, шаруаларың бiттi дей берiңдер. «Саудагер» сендердi полицияның қолына табыстайды. Халдерiң өте мүшкiл.
—Бiз ештеңенi бiлмеймiз. Табыттың iшiндегi затты тек майор Карпов қана бiледi. Бiзге көрсеткен емес.
—Майорды ауызға алатын болсаңдар ажалдарың полицияға жетпей жатып ертерек келетiнiн түсiнбей отырсыңдар ма? Сот-медициналық сараптамада «Есiрткiнi мөлшерден артық көп пайдаланыпты» деген диагноз бар. Жоқ, әлде, оны да түсiнбейсiңдер ме?
Екеуiнiң де түрi боп-боз. Бұлардың қақпанына мықтап түскенiн iштерi анық сезiп отыр. Прапорщик келiсiмге келетiн сыңай танытты. Есiне әйелi мен балаларын алды.
—Бiзге қандай талап қоясыңдар?
—Ешқандай талабымыз жоқ. Өйткенi сендер ендi бiзбен бiрге жұмыс iстейсiңдер. «Саудагер» солай деп айтты. Алғашқы үлестерiңдi алып елдерiңе қайтасыңдар.
—Ол кiм? Бiздiң сыртымыздан ол қалайша билiк жүргiзедi?
—Оның кiм екенiн сендерге бiлудiң қажетi жоқ. Сендер түгiл майордың өзi де бiлмейдi. Бiлетiндерiң оның құрығы ұзын. Қыңқ еттiң бе, қағып тастайды. Ендi қалана бастаған «Есiрткi сүрлеуiндегi» басты фигуралардың бiрi. Ал сендер бiздi бiлсеңдер соның өзi жетiп жатыр.
—Сонда не iстеуiмiз керек?
—Әп, бәрекелдi! Бұл басқа әңгiме. Ертең түн жарымында қабiрдi ашып, табыттағы қымбат бағалы заттарды аламыз. Қабiрдi қайта қалпына келтiремiз. Өйткенi оған қойылатын ескерткiш те дайын болып қалады көп ұзамай. Сендер оған алаңдамай елдерiңе кетесiңдер. Сен Тәжiкстанда, сен өзiңнiң Алматыңда «Саудагердiң» көзi мен құлағы боласыңдар. Қорықпай-ақ, қойыңдар ол жерлерде сендерден басқа курьерлер жетедi. Солармен бiрге жұмыс iстейсiңдер. Өздерiң секiлдi мықты жiгiттер керек бiздiң бұл iске. Несi бар, шалқып өмiр сүресiңдер, бұдан былай. Тек адал болуларың керек. Сәл бүлдiрiп алдың ба, өзiңнен гөр. Бұл сондай орта.
Ұзын бойлы бiреуi ойланып тұрды да жанынан бiр бума ақша шығарды. Оны прапорщиктiң алдына тастады.
—Сен, прапорщик, әйел, бала-шағаң бар адамсың. Мына ақшаны ал да үйiңе қарай жолға шық. Ойың бұзылмасын. Сенiң әрбiр қадамыңды бiз бiлiп отырамыз. Алматыда бiздiң жiгiттер керек кезiңде өздерi iздеп табады. Түсiнiктi ме?
Прапорщик лаж жоқ басын изедi. Ал анау ендi Камилдинге қарады.
—Сен бiзбен бiрге бiр-екi күн бола тұрасың.

* * *

Сауда мекемесiнiң ғимараты. Оның басшысы Нағым Әләйдаров жасы отызға iлiнсе де әлi үйленбеген едi. Келiстi-ақ жiгiт. Тұрмыс жағдайы да көп адамнан iлгерi. Ол өзiнiң кешеуiлдеп қалғанын кейде қызмет бабына байланыстырып, кейде көңiлiне ұнайтын бойжеткеннiң кездеспей жүргенiне телiп қояды. Бiрақ оның талғампаз жүрегi өзiне хатшы болып келген Әсемге құлағанды. Жоғары оқу орнында сырттай оқитын қыздың бұл араға қызметке келгенiне жарты жыл болып қалды. Бастық Нағым оны әзiрге сырттай бақылап, кейде жанашырлық танытып жүрген. Дегенмен бастық пен хатшы қыздың арасындағы байланыс сыпайылық қарым-қатынастан әрi аспаған. Ойламаған жерден олардың арасындағы осы байланыс басқаша өрбiп жүре бердi. Ермахан Зұлпықаровты есте қалдыру жөнiндегi қаулы мен оған бөлiнетiн қаржылық құжаттарды машинкада қағазға басып отырған Әсемнiң қайта-қайта жанарына жас үйiрiлiп отырғанын байқап қалған Нағым оны өзiне шақырды.
—Саған не болған? Жыламсырап отырсың ғой?
Хатшы қыз терiс айнала берiп, көз жасына ерiк бердi. Нағым орнынан тұрып келiп, оның иығынан жеңiл ғана ұстап, жұбатты.
—Қой жылама! Сенi кiм ренжiттi?
Қыз өксiп тұрып:
—Ешкiм ренжiткен жоқ, аға. Мен өзiм... — деп терiс айнала бердi.
—Әлде бiр қолайсыз жағдайға тап болдың ба? Шыныңды айта бер. Мүмкiн болса көмектесейiн.
—Жоқ, сiз маған көмектесе алмайсыз...
—Неге? Бәлкiм менiң қолымнан келетiн iс шығар.
—Аға, сiз өте кiшiпейiл, жақсы адамсыз. Ермаханның рухын тiрiлтiп жатқаныңыз үшiн сiзге рахметтен басқа не айтайын.
—Ермахан деймiсiң? Ол кiмiң едi?
Нағымның өңiнде аздап өзгерiс пайда болды. Бiрақ оны өксiп тұрған Әсем байқаған жоқ.
—Бiз ол екеумiз уәделескен едiк, аға. Арманымыз орындалмады.
Нағым ойланып тұрып қалды. Сөйттi де қызды ары қарай жұбатты.
—Кешiр, Әсем! Мен бұл жағдайдан бейхабармын. Ермахан нағыз жiгiт екен. Оған көзiмiз анық жетiп отыр. Сондықтан оны кейiнгiлерге үлгi-өнеге ету бiздiң парызымыз. Ал сен болған iске бекем бол! Тағдыры солай екен, оған амал бар ма? Ендi бұдан былай оны есте қалдыру туралы шаралардың басы-қасында екеумiз бiрге жүремiз.
Қыз үндемедi.
—Келiстiк пе? — деп сұрады Нағым одан.
—Рахмет, аға. Менiң қолымнан не келер дейсiз. Сiз болмасаңыз...
—Бұлай деме, сенiң де бiрталай көмегiң қажет болады, бұл iсте. Өйткенi сен Ермаханды жақсы бiлесiң ғой. Мен оны көрген емеспiн, тек естуiм бойынша ғана бiлемiн. Сен өксiгiңдi бас та, әлгi құжаттарды дайындап әкеле ғой. Екеумiз бiраз мәселенi талқылап алайық.
Хатшы қыз бастығының тапсырмасын орындап, оның бөлмесiне қайта келдi. Қолында қағаздар, жүзiндегi мұң әлi сейiлмеген.
—Әсем, сен Ермаханның әке-шешесiн бiлетiн шығарсың?
—Иә. Ол кiсiлерден күнделiктi хабар алып тұрамын. Олар да менi бiледi. Ермаханмен бiр сыныпта оқыдым ғой.
—Е, солай ма едi? Саған қарағанда оның әке-шешесiне өте қиын. Сен әлi жассың, шыдарсың-ау, ал олар жер ортасына келiп қалған адамдар. Ауыр, өте ауыр. Жалғыз перзенттерi екен ғой.
—Олар бұл қайғыны көтере алмайтын секiлдi.
—Қайғы дертi оларды ауруға ұшыратуы мүмкiн. Соның алдын алуымыз керек. Менiң бiр дәрiгер жолдасым бар. Жақсы маман. Сонымен сөйлесейiн. Ертең оны әлгi кiсiлерге ертiп бар. Денсаулықтарын тексерiп тұрсын. Қажет болса дәрi-дәрмегiне қаржыны өзiм берiп тұрамын.
Қыз мақұл дегендей басын изедi.
—Саған айттым ғой, бұл iсте маған көмегiң көп болады деп.
—Рахмет аға. Қайғыдан қан жұтып отырған адамдарға көмектесуiмiз керек.

* * *

Ауғанстан. Таулы аймақтағы қышлақ. Жаралы лейтенанттың бетi берi қараған секiлдi. Аяғынан тұрды. Тамақ iшедi. Бiрақ меңiреу. Адаммен жөндеп тiлдесе алмайды. Өз бетiнше сандырақтайды. Мiне, екi-үш ай өтiп кеттi. Қыс түстi. Бұл болса жұқа әскери гимнастеркамен жүр. Үйден сыртқа да шыға бермейдi. Меңiреу қалпы.
Бiрде түн iшiнде Кеңестер Одағының әскерлерi қышлақты қоршап алды. Атыс басталды. Сүт пiсiрiмдей уақыттан соң лейтенант жатқан үйге оншақты жауынгар сау етiп, автоматтарын кезенiп кiрiп келдi. Бұл адамдардың ешқайсысында қару жоқ едi. Қолдарын көтерiп тұра қалды. Қоржын тамның кiре берiс тар дәлiзiнде меңiреу лейтенант отыр. Оның ешкiммен iсi жоқ.
—Сен кiмсiң? Қолға түскен тұтқынбысың?
Жауап жоқ. Әлдене деп түсiнiксiз күңк етiп, қолын сермедi.
—Әй, абайлаңдар? Сақал-шашы қауғадай ғой. Өтiрiк жынданған дұшман болмасын. Тұла бойын тексерiп көрiңдер.
Жауынгердiң бiреуi лейтенанттың тұла бойын тiнткiлеп түк таппады. Ауғандардың бiреуi ежiктей сөйлеп мән-жайды түсiндiрдi.
—Сендердiң адамдарың. Минаға ұрынып есiнен алжасқан. Бiз емдеп, жарасынан жазып алдық.
—Бұны неге өлтiрiп тастамадыңдар?
—Мұсылман баласы ғой. Оның үстiне ешкiмге зияны жоқ болған соң жүре берсiн дедiк. Өзiмiз бейбiт өмiр сүрiп жатқан адамдармыз.
—Әй, қайдам?! Сендерге сену қиын. Есектерiңнiң ер-тоқымы арасына қару тығып алып жүре бересiңдер, иықтарыңа орақты асып алып.
—Бейбiт жүрген бiзде нелерiң бер. Оданда мына адамдарыңды алып кетiп, емдемейсiңдер ме? Бәрi де Алланың қолында, мүмкiн жазылып кетер.
Осы кезде сөзге осы топтың командирi, аға лейтенант Мальцев араласты.
—Бiздiң әскерлер елге қайтып жатыр. Сен бiзбен бiрге жүр! — дедi ол лейтенантқа.
Лейтенант аңырайып тұрды да, бiрдеңе деп күбiрлеп бұлардың соңынан ердi.

* * *

Ташкент. Әскери госпиталь. Әскери дәрiгерлер меңiреу лейтенантты әрi тексерiп, берi тексерiп «еске алу қабiлетiн жоғалтқан» деп тапты. Аты-жөнiн де айтпайды. Құжаттары жоқ. Түр-түсiне қарағанда азият.
Бұл жiгiттi осында әкеп табыстаған аға лейтенант Мальцев оған жаны ашып жүрдi. Өзi москвалық болатын.
—Мен мұны Москваға өзiммен бiрге ала кетсем қайтедi, — дедi ол дәрiгерлерге, —ондағы госпитальда сiздерге қарағанда емдеудiң мүмкiндiктерi мол ғой.
—Бiз келiстiк. Құжаттарды дайындайық, — дедi бас дәрiгер.
Шешiм солай болды.

* * *

Москвадағы әскери госпиталь. Меңiреу лейтенантты дәрiгерлер жан сала емдедi. Одан аға лейтенант Мальцев жиi-жиi хабар алып тұрды. Ол келген сайын лейтенант оған тесiле қарап қалады. Бiрақ жөндi сөз айтып сөйлеспейдi.
—Бұл кiм? — деп сұрады дәрiгер.
—Бiлмеймiн. Мұның туған-туыстарын iздеп табу қиын.
—Е, түсiнiктi. Онда бiз босқа әуреленбеуiмiз керек. Жергiлiктi жындыханаға өткiзгеннен басқа амал жоқ.
—Өте аянышты. Басқа амал жоқ деңiз.
—Иә, бiз қолдан келгеннiң бәрiн жасап бақтық. Мұны ұзақ жылдар бойы госпитальда ұстап тұра алмаймыз. Бiзде жындыларды емдемейдi.
Аға лейтенант өкiне-өкiне бұл шешiммен келiстi.

* * *

Жындыхана. Үш жыл зымырап өте шықты. Меңiреу жiгiттiң бойынан әлдеқандай өзгерiстi байқаған дәрiгерлер дереу бұл жаңалықты осы саланың профессорына жеткiздi. Ол өз тұжырымын жасады.
—Оны ол арадан алып кетiп, емдеу керек. Егер оны маған берсеңiздер екi жылда құлан-таза дертiнен айықтырамын. Оның үстiне ғылыми зерттеуiм толыға түседi.
—Келiстiк, — дедi бас дәрiгер қуанып, —Бiздегiлердiң көбiсi ауруынан жазылмайтындар. Оған обал, аяп жүрмiз. Әлi жас жiгiт. Шамалауымша жиырма беске де жетпеген болуы керек.
—Барлық құжаттарды реттеп берiңiздер. Мен оны өз емханамда емдеймiн. Жағдайы жақсара түссе үйiмде ұстармын. Жас келiп қалды. Жалғыз басты адаммын. Маған ондай қолқанат керек-ақ. Саяжайдың, үйдiң жұмыстарына көмектеседi.

* * *

Арадан тағы да төрт жыл зымырап өте шықты. Ермаханның еске алу қабiлетi толық қалпына келiп, денсаулығы жақсарған. Қоғамдағы өзгерiстердiң бәрiнен хабардар болды. Минаға түскеннен кейiнгi оқиғалар мүлдем есiнде жоқ. Көз алдына емiс-емiс сәлделi бiреулер келедi. Ақсары өңдi аға лейтенанттың бұлыңғыр бейнесi елестейдi. Бар болғаны сол ғана. Советтер Одағы тарап кетiптi. Бiрде-бiр құжаты жоқ бұған Москвада жүрiп-тұру да қиынға айналды. Құжаттың түбiртегi тек туып-өскен жерi Шымкенттен ғана табылады. Құқық қорғау органдарының адамдары бұған елден кету туралы бiрнеше рет ескерту жасады. Ол профессормен ақылдасты.
—Маған ендi Москвада қалуға болмайды. Сiзге зияным тиiп кетуi мүмкiн.
—Түсiнемiн сенi, Ермахан, түсiнемiн. Қалай болғанда да әйтеуiр елiңе қайтуың керек қой. Бiрақ құжатсыз жолға шығу да қиын қазiр. Былай етейiк. Осында бiр досымның баласы мықты жерде iстейдi. Соған айтып «Құжаттары жоғалған Қазақстанның азаматы» деген анықтама алдырып берейiн. Соны пайдаланып поезға отырғызып жiберсем елiңе барарсың.
—Сiзге алғысым шексiз. Менi өмiрге қайта әкелдiңiз. Жақсылығыңызға қалай қарымта қайтарарымды да бiлмеймiн. Әке-шешеме жазған хаттарыма жауап болмады. Түсiне алмай дал боп жүрмiн.
—Оқасы жоқ. Мен ғалым-дәрiгер ретiндегi парызымды өтедiм. Төрт жыл iшiнде сен өз баламдай болып кеттiң. Ендi сенiң аман-сау жүргенiңдi ғана тiлеймiн.
—Сiздей адамдар өмiрде көп болса ғой, шiркiн.
—Олай деме, жақсы адамдар көп. Бүкiл қоғамды солар ұстап тұр.
—Сiз бәрiбiр ерекше жаратылған адамсыз.
—Жә, көп сөздi қойып iске кiрiсейiк.
Екi-үш күннен соң Ермаханның қолына мөр басылған анықтама қағаз тидi. Профессор екеуi темiржол вокзалына келдi. Анықтаманы көрсетiп жүрiп, билет алды. Ендi екеуi бiрiн-бiрi қимай кафенiң ашық алаңында кофе iшiп, әңгiмелесiп отыр. Осы кезде Красноярскiден жолаушы поезы келiп тоқтады. Оның комфортты вагонынан түскен бiреудi күтiп алушылар көп едi. Әлгi жұртпен жүре амандасып, ұзын лимузинге барып мiндi. Алды-артында қорғаушы машина. Ермахан оған ұзақ тесiле қарады.
—Немене бiздiң бизнесменнiң жүрiс-тұрысына таңғалып отырмысың? — дедi профессор.
—Бұл кiм өзi?
—Аты-жөнiне мән берген емеспiн. Бiлетiнiм аса iрi бизнесмен. Көкөнiс базасы, мейрамхана, қонақ үйлерi бар көрiнедi. Бұл жерде ғана емес, Санк-Петербургта, Красноярскiде, Самарада тағы басқа қалаларда сауда орындары бар деседi, бiлетiндер. Жүрiсiн көрдiң ғой, тым iрi.
—Аса белгiлi адам екен ғой, — дедi Ермахан ұзап бара жатқан лимузинге көз тастап.

* * *

Поезд бiрқалыпты ыңырана жүйткiп келедi. Ермахан купедегi серiктерiмен жұғысып кете алмай дәлiзге шығып, терезеден сыртқа қарап тұр. Әрi-берi өтiп жатқан адамдардың арасында бiрен-саран азияттар да бар. Кенет оның жанары өзi құралыптас қазақ жiгiтке түстi. Ол мұның жанынан ешкiмге назар салмай өте шықты. «Мынау Есiмжан ғой. Тап соның өзi. Менi байқамады».
Ермахан оның соңынан жайлап ере түстi. Екеуi бiр мектептiң түлегi. Есiмжан Көбеков бұдан екi сынып жоғары оқыған. Дегенмен бiрiн-бiрi жақсы таниды. Екеуi де оқушы кездерiнде спортпен айналысқандықтан түрлi жарыстарға бiрге баратын. Ол бұдан екi жас болса да үлкендiгiн пайдаланып, бұған қамқорлығын көрсетiп жүретiн. Қазiр соның бәрi есiне түсiп, тап қазiр онымен қалай тiлдесудi ойлап келедi.
Есiмжан мейрамхана-вагонға кiрiп, шеткеректегi үстел басына жайғасты. Ермахан оның аңысын аңдып қарсы қатардағы үстелдiң бiрiне жайғасты. Ескi танысын алыстан аңдып, қайта-қайта қарағыштап отыр. Тамаққа және сусынға тапсырыс бердi. Өйткенi Есiмжан қалың ойға берiлiп, ешкiмге назарын салар емес. Даяшы алдына барған кезде ғана селт етiп, тағамға тапсырыс бердi.
Ол тамақтанып болғанша жарты сағаттай уақыт өттi. Есептесiп орнынан тұра бергенде қарсы алдында өзiне тесiрейе қараған жiгiтке көзi түстi. Екеуi де бiр-бiрiне не дерлерiн бiлмей тұрып қалды. Сөйте тұра жақындаса келе құшақтаса кеттi.
—Есiмжан, сен мұнда қайдан жүрсiң?
—Өңiм бе, түсiм бе? Менi қойшы, мен тiрiмiн ғой... Ал сен?.. Сенi бiз жерлеп едiк қой... Шынымен Ермаханбысың өзi?
—Иә, Ермаханмын. Тiрi жүрген менi қалай жерлегенсiңдер?
—Қайдан бiлейiн? Ауғанстанда ерлiкпен қаза тапты деп... Содан табытыңды үш адам алып келiп... Улап-шулап жерледiк...
—Түсiнсем бұйырмасын... Қалай болған өзi?
—Дабырлап кеттiк-ау, Ермахан. Жүр тамбурға шығып оңаша сөйлесейiкшi. Өңiм бе, түсiм бе, ажырата алмай тұрмын.
—Мен де солай... Ештеңенi ұғар емеспiн. Екеуi бiр-бiрiнiң қолдарын қайта-қайта қысып тамбурға шықты. Сөйтiп екеуi дамыл таппай бiреуi сұрақ, екiншiсi жауап берiп, керiсiнше анаусы сұрап, екiншiсi жауап берiп, дабырласты да қалды.
—Жөндеп түсiндiршi, менi қалай жерледiңдер?
—Қалай болушы едi. Қала басшыларына алдын ала сенiң қаза болғаның жөнiнде хабар келген. Мәйiт салынған табытты қай күнi апаратынын да айтқан. Олар сенiң әке-шешеңе аналар келетiн күнi ғана қаралы хабарды жеткiзген. Жұрт жиналып күтiп алды. Мен де соның iшiнде бармын.
—Сонда менi ерлiкпен қаза болды деп хабарлаған ғой?..
—Тоқтай тұр, мен айтып болайын. Сонымен не керек, сен жатқан табытты аштырмады. Мәйiттiң мұнда жатқанына он күннен асып кеттi деген соң аштыруға ешкiмнiң батылы бармады. Сөйтiп митинг өткiзiп жерледiк. Басыңа көп ұзамай ескерткiш орнатылды. Бiз оқыған мектепте сенiң атыңдағы сынып бар, жетi жылдан берi. Ал сен болсаң әлi тiрi жүрсiң? Бұл қалай?
—Қалай екенiн өзiм де бiлмеймiн. Арнайы тапсырмамен шыққанбыз. Прапорщик Әлхан Беркiнбеков, тәжiк жiгiтi Камилдин Сержияпов және мен. Ол екеуiне қажеттi бұйрықты берiп, өзiм орын ауыстыру үшiн еңбектеп бара жатқанмын. Әлдене гүрс еттi де, көзiмнiң алды жарқ еттi. Одан кейiнгi дүние бұлыңғыр... Ақшыл тұманның арасында, көкте қалықтап жүргендеймiн. Кейiн денем ауырсынғандай түйiлдi. Одан соң тамақ жейтiнiмдi бiлемiн. Өңкей бөтен, танымайтын, сақалды адамдардың арасында жүрдiм. Олардың сөзiн ұға қоймаймын. Бiр аға лейтенанттың жүзi бұлыңғырлау болса да көзiме елестейдi. Есiмдi жиып қалыпқа келгенiме бiр жарым жыл ғана. Москвада ғалым-дәрiгердiң үйiнде жүр екенмiн. Сол менi науқасымнан құлан-таза айықтырып, адам қатарына қосты. Бүгiн менi поезға өзi шығарып салды. Ондай адамдар өмiрде сирек кездеседi. Мен үйге бiрнеше рет хат жаздым. Ешкiм жауап бермедi. Айтшы, олар аман-сау ма?
Бұл сұраққа Есiмжан жауап бермей мүдiрiп қалды. Өңi сәл өзгерiп қипақтады.
—Сен қипақтама. Мен бәрiбiр шындықты бiлуiм керек қой.
—Қалай айтсам екен. Ол кiсiлер қайғыға шыдай алмады. Сол жылы алты айға жетер-жетпес екеуi де о дүниелiк болды. Сенiң қабiрiңе жақын жерге жерледiк екеуiн де.
Ермахан көзiне жас үйiрiлiп, тұрып қалды.
—Болған iске бекем бол, Ермахан!
—Бәсе, неге олар менiң хатыма жауап жазбады десем...
Тағы да үнсiздiк орнады.
—Екеуi қалай бiрден кеткен...
—Иә, аралары бiр-ақ жұма болды.
—Олар қартайып, қолымен жер тiреп қалған жаста емес едi. Анам алпыста, әкем алпыс алтыда болатын, сол жылдары.
—Оларға сенiң жалған қазаң ауыр соқты. Әйтпесе бiр дәрiгер қамқорлығына алып, қараудай қарады-ақ. Бәрiбiр болмады.
—Қандай дәрiгер ол?
—Жылы жүздi адам. Сенiң есiмiңдi есте қалдыруға көмек берген Нағым Әләйдаров деген азамат бар. Оны сен танымайсың. Бұрын сауда мекемесiн басқарған. Қазiр iрi бизнесмен. Әлгi дәрiгердi сол жалдаған секiлдi. Ал анау дәрiгер сенiң әке-шешеңдi жерлеуге белсене атсалысты. Әрине әлгi Нағым арқылы. Қазiр сенiң үйiңде сол дәрiгер тұрады.
—Қызық екен. Әке-шешемдi ажалдан алып қала алмайды да үйiн иемденедi.
—Үй иесiз қалған соң қала басшылары солай шешкен шығар.
—Бәрi де менiң үштi-күйлi жоғалып кетуiмнен болып тұр ғой.
—Иә, бәрi соған байланысты. Мен өзiм сенiң тiрi екенiңе әлi сенбей тұрмын.
—Жарайды, — дедi Ермахан тағы толқып, көзiне жас алып, —мен де қазiр бiртүрлi күй кешiп тұрмын. Әлi түстiң кезi ғой. Кiшкене демалайын. Кешке мейрамхана-вагонға кел. Ойымызды топтап жүйелi әңгiмелесейiк.

* * *

Кешкi ас үстiндегi әңгiме де пышырап кете бердi.
—Есiмжан, сен мұнда қайдан жүргенiңдi айтпадың ғой?
—Тыңда мен жүйелеп айтайын. Мектептi бiтiрген жылы iшкi iстер қызметкерлерiн дайындайтын мектепке оқуға түскенмiн. Оны бiтiрген соң қызметiмдi Шымкентте бастадым. Сенiң табытыңды әкелетiн жылы ғой. Содан қазiр сыбайлас жемқорлық пен есiрткiге қарсы күрес бөлiмiнде iстеймiн. Шенiм — капитан. Бұл жаққа интерпол арқылы арнайы тапсырмамен келгенмiн. Сенен басқа адам болса мұнымды айтпас едiм. Саған айтуға тура келiп тұр.
—Неге маған ғана айтуың керек?
—Сенiң тiрi жүргенiң маған ой салды. Мұнда бiр шикiлiк бар. Бұл iсте бiзге көмегiң қажет.
—Менiң қолымнан не келедi? Қалай көмектесемiн?
—Сөздi бөле бермей тыңдашы. Бәрiн түсiндiремiн. Сонымен бiз «Есiрткi сүрлеуiнiң» iзiне түскенбiз. Москвада басқарып отырған бiреуi бар секiлдi. Осы арадан бiраз қалаларға тарайды. Соның iзiн кесу мақсатында келiп едiм, сәтi түспедi. Күдiктi адам, аса iрi бизнесмен екен. Красноярскiге кетiп қалыпты. Екi апта босқа жатып, оны көре алмай босқа қайтып барамын.
—Ол кiм екен?
—Бұрынғы әскери адам секiлдi. Мұнда көкөнiс базасы, мейрамхана, тағы басқа сауда орындары бар деседi.
—Әскери адам деймiсiң?
—Иә, қазiрше анықтағанымыз солай.
—Сен көрмеген адамды поезға мiнер кезде мен көрдiм. Красноярскiге қатынайтын поездан түстi. Оның көкөнiс базасының директоры екенiн маған профессор айтты.
—Аты жөнi кiм екен, оның?
—Профессордан сұрап едiм, база директорының аты-жөнiн бiлмедi.
—Ойланатын мәселе.
—Ондай танымал адамды жамандыққа қалай қиясың? Сенгiм келмейдi-ақ, — деп Ермахан өңi өзгерiп басын ұстай алды.
—Адам аласы iшiнде Ермахан. Сенi түсiнiп отырмын. Бәрi де анықталады. Сенiң көмегiңе зәру екенiмiздi ұғын. «Есiрткi сүрлеуiн» сүрiп тастамасақ талай өмiрдi бұралаңға салады. Оған жол бермеуiмiз керек.

* * *

Шымкент. Iшкi iстер бөлiмiнiң қызметкерлерi өзара әңгiмелесiп отыр.
—Капитан Көбеков, сенiң жаңалығың бiздi тереңiрек ойлануға мәжбүр етiп отыр. Алдымен ешкiмге бiлдiрмей қабiрдi ашуымыз керек. Табыт жайында ма? Соны бiлуiмiз керек, — дедi подполковник Сары Мұқатов.
—Мен де солай ойлаймын, Сары Әлiмұлы. Бұл iске Ермахан Зұлпықаровты да қатыстырғанымыз жөн шығар.
—Дұрыс айтасың. Қаруластарының арасында қылмыскерлер бар екенiне көзi жете түссiн. Бiрақ оның өзiн бақылауда ұстау қажет. Кiм бiледi, сыры бiзге әлi жұмбақтау. Сендерге ескертерiм «Капуста» операциясын бiз жалғастыратын боламыз, қателеспеген секiлдiмiз. Оның үстiне мұны генералдың тiкелей өзi бақылап отыр.
Ертеңiне подполковникке алғашқы iстiң нәтижесi хабарланды.
—Сары Әлiмұлы, табыт орнында екен. Бiрақ қақпағы ашылған. Iшiнде адам сүйегi бар боп шықты. Толық күйiнде прокуратура арқылы эксгумация жасау үшiн сот-медициналық сараптамаға жiбердiк.
—Бұл ендi бiз күтпеген жағдай. Әлгi прапорщик пен тәжiк жiгiтiне iздеу салынды ма?
—Иә, Ермаханның бiлетiн деректерi бойынша iздестiруге жiбердiк. Әлхан Беркiнбеков Алматыдан ғой. Оның дерегi бүгiн-ертең болып қалар. Ал Сержияповты iздестiру созылады. Туған-туыстары жоқ, балалар үйiнде тәрбеиеленген жiгiт екен.
—Интерполдағы жiгiттер көмектеседi. Генералға бұл мәселенi қазiр-ақ айтамын.

* * *

Ермахан бұлан-талан болды.
—Мен осылай, көртышқан секiлдi үйде тығылып отыра беремiн бе? Кiтап пен теледидар жалықтырып бiттi. Өскен үйiмдi көрейiн, ең болмаса сыртынан. Елiме келiп тұрып, сыртқа шыға алмау қорлықтың қорлығы екен. Әке-шешемнiң қабiрiн де түн жамылып барып көрдiм.
—Сен бiздi түсiн. Бiреу-жарым таныстарың танып қойса жұрт гу ете қалмай ма? Өлген адам тiрi жүрсе қалай гуiлдемесiн? Қазiргi журналистер ондайды қалт жiбермейдi. Бәрi шетiнен сенсация iздегiш. Онда бiздiң операциямыздың күл-талқаны шығады. Өзiңе де қауiптi.
—Маған жандарың ашымай-ақ қойсын. Өлiп-тiрiлген адаммын. Ешқандай қауiптен қорқа қоймаспын. Ал сендердiң операцияларыңа түкiргенiм бар ма?
—Олай деме, десантшы мырза. Елге қызмет етесiң әлi. Өмiрдiң мәнi сонда.
—Рас, өмiр сүргiм келедi. Тығылып отырғым жоқ. Бiрнәрсе ойланып тапсаңдаршы, мен үшiн.
—Тоқтай, тұр. Сенi мұндағылардың көрмегенiне тоғыз жыл болыпты. Он сегiзiңде кеттiң әскерге, содан ендi оралып отырсың. Былай етейiн, подполковникпен ақылдасып, саған басыңа парик, жапсырма мұрт жапсырып, көзiңе қара көзiлдiрiк киiп оқта-текте сыртқа шығуыңа мүмкiндiк жасайық.
—Подполковникпен ақылдаспасаң болмай ма? Кiм ол өзi сыртымнан менi байлап-тұсап отырған?
—Ол да Ауғанстанда соғысқан. Бiрақ сенен он жылдай бұрын алғашқы лекпен барған. Сен көргендi ол да көрген.
—Жарайды, ертерек ақылдасшы.

* * *

Түрiн сәл өзгертiңкiреп алған Ермаханға сыртқа шығуына берiлген рұқсатпен қатар алғашқы тапсырма да берiлдi.
—Сен пәтерiңдi иемденiп алған дәрiгердi сырттай бақылауың керек. Өйткенi ол сенi көрмеген, танымайды, — дедi Есiмжан оған. —Ол қазiр шағын жеке емхана ашып алыпты. Бiрақ жұмысында сирек болады. Үш көмекшiсi бар екен, солар мануалды емдеумен айналысатын көрiнедi. Шымкент есiңнен шыға қоймаған шығар. Ермаханның мекен-жайы мына қағазда жазылған.
—Капитан, бұл тапсырмаңды жас бала да орындай алады ғой, — дедi Ермахан көңiлденiп.
—Аса жауапты тапсырма екенiн ұмытпа.
—Құп болады, капитан мырза.
—Әзiл өз жөнiмен, Ермахан. Сәттiлiк тiлеймiн.

* * *

Подполковник Сары Мұқатов соңғы мәлiметтердi тыңдап отыр.
—Соңғы күндерi не анықталды?
—Прапорщиктiң қазiргi мекен-жайы анықталды. Ол үш жылдан берi Жетiсай өңiрiнде тұрады. Капуста өсiрумен айналысады. Өнiмiн ешқашан Қазақстан базарларында сатқан емес. Тек қана Ресейге асырады, тiкелей Москваға.
—Түсiнiктi. «Капуста» операциясының бiр шетi қылтиды. Ал Сержияпов жөнiнде не дерек бар?
—Ол әскерге Душанбе қаласында алынған. Содан қайтып оралмаған. Жалпы Тәжiкстан ауғамында тiркелмеген секiлдi.
—Бұл жөнiнде кiмде қандай ой бар?
—Табыттағы сүйек соныкi ме деп ойлаймын, Сары Әлiмұлы. Өйткенi сараптаушылардың айтуынша сүйектерде оқтың iзi жоқ. Буындырылып өлтiрiлуi мүмкiн. Эксгумация әлi толық аяқталған жоқ. Егер бет-әлпетiн анықтай алсақ, жоба суреттен Сержияповты Ермахан тани алады.
—Иә, болжамың шындыққа жақындайды. Басқа қандай жорамал бар?
—Осы жорамалды ғана ұстанып отырмыз, — деп капитан Көбеков тұжырымды сөзiн айтты.

* * *

Ермахан өз үйiн көргенде қатты толқыды. Жас шағында осы аулада ойнап өстi. Қазiр мұның танитындары жоқтың қасы екен. Кiрiп-шығып жатқандардың көбi бейтаныс. Кәрiлер о дүниелiк болған. Жастар тұрғылықты жерiн ауыстырған. Бұлардың пәтерiн иеленген дәрiгер сырт көзге салмақты, сыпайы адам секiлдi. Байқағаны үйiнен ерте шығып кетiп, кеш оралады. Бұл адамнан неге Есiмжан күдiктендi? Мұның бойында да әлдеқандай күдiк пайда болған. «Бiздiң үйдi қалай иелiнiп алды екен?» Сол оймен бүгiн мiне дәрiгердiң офисiн аңдып отыр. Қабылдауда болып, оның өзiне көрiнетiнiн айтқан. Әлгiнде ғана жұмыс орнына бас сұққан ол жарты сағат қана аялдап, әлдеқайда асығыс шығып бара жатты. Ермахан такси жалдап оның машинасының соңына түстi. Дәрiгер мiнген машина Шымкенттiң «Шапағат» мөлтек ауданындағы биiк қорғанмен қоршалған үйге келiп тiрелдi. Ермахан оны бақылап тасалау бiр жерде тұр. Дәрiгер iште көп кiдiрген жоқ. Шықты да машинасына отырып, келген iзiмен керi қайтты. Ермахан ешкiм күдiктенбес үшiн таксидi қайтарып жiбергенiне өкiндi. Сөйтiп басқа көшеге шығуға ыңғайлана бергенде әлгi үйдiң алдына «Джип» машинасының келiп тоқтағанын байқады. Лаж жоқ орнынан қозғалмай бақылауға тура келдi. Ол өз көзiне өзi сенбей аңтарылып тұр. «Джиптен» төрт-бес жастардағы ер баланың қолынан ұстап Әсем түсiп келе жатыр едi.
—Мынау Әсем ғой... Әсем... — деп күбiрледi ол. Сол күйi тасадан шығып берi қарай жүргенiн өзi де байқамады. Ойы астаң-кестең.
—Мама, мына көзiлдiрiктi аға сенен неге көзiн алмайды? — дедi бала сақылдай күлiп.
—Бала ғой, мұның сөзiне мән бермеңiз,—деген Әсем қақпаны ашып iшке ене бердi.
Ермахан аңырайып тұрып қалды. Сонан соң:
—Танымады, — деп күбiрледi.

* * *

Ермахан мен капитан Көбеков оңаша сөйлесiп отыр.
—Сонымен дәрiгер әлгi Нағым Әләйдаровтың үйiнде көп кiдiрмедi дейсiң ғой.
—Иә, солай болды.
—Сенiң тағы бiрдеңелердi айтқың кеп отыр ғой.
—Есiмжан, шыныңды айтшы, сен оның әйелiн танисың ба?
—Әрине танимын. Сен де танисың. Өзiңнiң сыныптасың Әсем соның әйелi.
Ермахан ауыр күрсiндi.
—Ол маған сыныптас қана емес...
—Не дейсiң? Сен екеуiңнiң араңда қимастық сезiм болып па едi?
—Солай болған Есiмжан. Ол кездерi сен Қарағандыда оқитынсың. Бiз бiр-бiрiмiздi сүйетiн едiк. Оны көргелi сол сезiм қайта оянып кеткендей...
—Түсiнем... түсiнем... Бiрақ ол армандарың мүлдем келмеске кеттi емес пе? Оның жары, баласы бар.
—Сол Нағым дегенiң кiм өзi?
—Қазiрге атақты бизнесмен. Сенiң бұрынғы қамқоршың. Әрине сенi танымайды.
—Өзiң ойланшы мен ендi не iстеуiм керек? Әсеммен қалай тiлдесем?
—Мүлдем тiлдесуге болмайды. Сенiң тiрi екенiңдi Нағым бiлсе өзiңе қауiптi.
—Қалайша? Оның не қатысы бар?
—Мен олай ойламаймын. Дәрiгер мен оның әлдеқандай үзiлмес байланысы бар ма, бар. Ал дәрiгердiң әлдеқандай қылмысқа қатысы барын бiз сезгендеймiз.
—Демек Нағым...
—Бұл жағы бұлыңғыр. Сондықтан саған сабыр сақтап, бұрынғы ғашығыңды тыныш қоюңа тура келедi. Айтпақшы подполковник Мұқатов сенi ертең өзiне шақырған. Көрген-бiлгенiңдi оған да баяндарсың.

* * *

Подполковник Мұқатовтың кабинетi. Ол Ермаханды оңаша қабылдады. Орнынан тұрып келiп мұның қолын алды.
—Қалай, ауған соғысының ардагерi? Көңiл-күйiң жақсы ма?
—Көңiл-күйдiң несiн сұрайсыз, подполковник мырза. Сол жағы жетiсiп тұрған жоқ. Оны өзiңiз де бiлесiз.
—Тым жүнжiме, Ермахан. Бiз екеумiз оқ пен оттың өтiнде болған адамдармыз. Сондықтан бiр-бiрiмiздi жақсы түсiнемiз. Сәл сабыр ет. Бәрi де реттеледi. Реттеймiз әлi. Тек бiр-бiрiмiзден көмегiмiздi аямауымыз керек. Өзiңмен жүздескенiме қуаныштымын.
—Рахмет. Елге келгенiм маған ауыр соғып тұр.
—Түсiнемiз бәрiн... Көнуге тура келедi. Бiзге ренжiме. Жұмысымыз солай. Сен туралы әзiрге капитан Көбеков екеумiзден басқа ешкiм бiлмейдi. Бiлмеуi де керек.
—Мен де түсiнгендеймiн. Дегенмен маған бәрiбiр ауыр...
—Қазiр эмоцияға берiлетiн кез емес, Ермахан. Дәрiгер сенiң бақылауыңда болады. Ол соңғы кездерi iздеп-сұрары жоқ тағы бiр қартты қамқорлыққа алыпты. Қарт оны өзiнiң мұрагерi етiп, бәрiн заңдастырып қойыпты. Дәрiгердiң не ойластырып жүргенiн кiм бiлген?
Подполковник осылай деп аз-кем ойланып отырды да суырмасынан қалта телефонын алып Ермаханға ұсынды.
—Мұнда Көбеков екеумiздiң телефондарымыз жазулы. Сенiкiн бiз де бiлемiз. Пайдалан. Басқалармен сөйлесудiң қажетi жоқ.
—Өйткенi мен жерленген адаммын ғой.
Подполковник басын шайқады да әңгiмесiн басқа арнаға бұрып жiбердi.
—Айтпақшы мына суретке қарашы. Сержияповқа келе ме, кескiн-келбетi.
Ермахан суреттi қолына алып қарады да тез жауап қайтарды.
—Айнымаған өзi...
—Демек қаруласың қылмыскердiң қолынан қаза тапқан. Табыттағы сүйек соныкi. Ол қылмыскерлермен ауыз жаласуға көнбеген. Қайран, ауған соғысының жауынгерi қапыда кеткен болуы керек. Ал прапорщик тiрi. Немен айналысатыны жақын арада белгiлi болады. Сен тапсырмаңды орындауды жалғастыр, лейтенант мырза, — дедi подполковник орнынан тұрып жатып.

* * *

Ермахан шалқасынан жатып қалың ойға берiлген. «Апырау, мұнша азаптанармын деп ойлаппын ба? Өзiм тiрi өлiкпiн. Әке-шешем де әлдебiр сұрқияның құрбаны болған секiлдi. Әсемнiң жүрiсi анау. Менi ұмытқан секiлдi. Камилдин байқұс та аңдыған дұшманның оғынан аман келiп, қайдағы бiреулердiң қолынан қаза тапқан. Прапорщик неге оны ажалдан аман алып қалуға әрекеттенбеген. Түсiнсем бұйырмасын. Ауғанстанда жүргенде ғой, өмiр мен өлiмнiң арасында бәрi бiрге болды. Қоян-қолтық араласты. Бiрде бұларға арнайы тапсырма берiлдi. Мұның қарамағындағы бес десантшы тау аңғарындағы дұшпандар жасырынған үңгiрлердi анықтап, соңынан мина қойып жарып тастаулары керек едi. Әдетте дұшмандар қарсы келiп соғысқан емес. Олар азғана топпен тұтқиылдан шабуыл жасайды да зым-зия жоқ болады. Сөйтiп бұлар тапсырманы орындауға кiрiсiп кеп кеткен. Камилдин Сержияпов мұндайда тым батыл қимылдаушы едi. Үш-төрт үңгiр табылып, оларда тығылған оқ-дәрi, қарулар бар екенi анықталды. Ендi үңгiрлердiң әрқайсысына бiрнеше минадан қойылып, жаруға әзiрленiп жатқан. Кенет әлдеқайдан пайда бола кеткен дұшмандар автоматтан оқ жаудырып, атыс басталды да кеттi. Бесеудiң бiреуi ә дегеннен оққа ұшты да, екiншiсi жақын маңға түсiп жарылған гранатадан жараланды. Бұл тез бұйрық бердi.
—Сержияпов жаралыны тасаға қарай сүйре. Сен Григорьев сол жаққа сақ бол, оқпен дұшмандардың жолын жап. Мен оң жақтағыларды тежей тұрайын. Оққа ұшқан солдаттың да денесiн мұнда қалдырмауымыз керек. Сақ қимылдап, атысыңдар!
Атыс көпке ұзамады. Бұларға көмек келiп үлгiрген едi. Сонда Сержияповтың әбжiлдiгiне таң қалған. Жақын тұрған оқтан сескенбеген ол жолдасын өз денесiмен көлегейлей отырып, таса жерге апарып жасырған. Сөйтiп алғыс алған жауынгер болатын. Ендi мiне, сондай азамат қайдағы бiр қанiшерлердiң қолынан қаза болғаны белгiлi болды. Ол оңбағандарды құрықтауға бұл сөзсiз араласуы қажет. Сонда ғана қаруласының кегi қайтады».
Түн бойы Ауғандағы кейбiр соғыс оқиғаларының елесi маза бермеген Ермахан таңға жуық шаршап барып көз iлiндiрдi.

* * *

Қала тұрғындарының үй телефоны жазылған анықтамалық кiтапты сатып алған Ермахан одан Нағым Әләйдаровтың үй телефонын оңай iздеп тапты. Содан әрi ойланды, берi ойланды. Үй iшiнде теңселiп әрi-берi жүрдi. Мұндай iске қалталы телефонды пайдалануға болмайды. Сөйтiп көшеге шықты. Жақын маңдағы таксофонға барды. Тағы ойланды. Ақыры шыдай алмады. Телефон тұтқасын көтердi де жаттап алған сандарды тердi. Арғы жақтағы тұтқаны бiреу көтердi. Әйелдiң дауысы.
—Алло, саламатсыз ба? Бұл кiм екен?
—Үй қызметшiсiмiн.
—Әсемдi телефонға шақырып жiбере аласыз ба?
—Кiм деп айтайын?
—Сыныптас жолдасы едiм.
—Қазiр кiшкене күтiңiз.
Бiраздан соң арғы жақтан Әсемнiң дауысы естiлдi.
—Бұл қайсың? Менiмен сыныптастар көптен берi хабарласпап едi.
Ермахан жауап бермей тұрып қалды.
—Алло, әзiлдi қойып сөйлесеңшi. Бiз мектепте жүрген жоқпыз ғой.
—Әсем саламатсың ба? Мен сенiң дауысыңды танып тұрмын.
—Сенiң дауысың да маған таныс. Бiрақ дәл ажырата алмай жатқаным.
—Есiңнен шыға бастаған екенмiн ғой. Мен — Ермаханмын.
—Кiм дейсiң? Қалай Ермахансың?
—Иә, мен Ермаханмын. Дауысымды әлi де ажырата алмай тұрсың ба?
—Мынау не дейдi? Шынында дауысың ұқсайды. Бүйтiп әзiлдеспе. Одан мен айырылғалы қашан?
—Айырылғаның рас. Бiрақ мен тiрiмiн.
—Не дейсiң? Тiрiмiн дейдi... Өлген адам...
—Әсем қорықпа. Бұл елес емес. Мен шынымен Ермаханмын. Тiрi екенiм де рас.
Анау жақтағы телефон тұтқасы сылдыр қағып жерге түседi.
—Алло, Әсем... Әсем... Қорықпа, есiңдi жи...
Телефон байланысы үзiлiп кетедi.

* * *

Бұл кезде Нағым Әләйдаровтың үйiнде абыр-сабыр тосын оқиға басталған. Қызметшi әйел басын ұстап теңселiп тұрған Әсемдi сүйей бердi. Оны жұмсақ креслоға отырғыза салып, жүгiрiп барып графиннен әшекейлi бокалға су құйып әкелдi. Суды шашала-машала жұтқан Әсем әлi өзiне-өзi келе алмай отыр. Өңi боп-боз. Жұмыс бөлмесiнде отырған Нағым да жеттi үрейленiп.
—Саған не болды, жаным? Өңiң боп-боз ғой. Телефон соққан кiм? Неге сонша қорықтың?
Әсем әлi өзiне өзi келе алар емес.
—Ер-ер-махан тiрi ек-ен...
—Есiңнен алжасқанбысың? Оның сүйегi қурайтын уақыт болды емес пе? Есiңдi жи! Оданда кiм телефон соққанын айт маған. Көрсетейiн мен оған, жұртты қалай қорқыту керек екенiн.
—О-оның өзi телефон соқты, қаз-iр ға-на...Ермаханның өзi.
—Есiңдi жисайшы. О дүниеден де телефон соғады ма? Есерсоқ таныстарыңның бiрi әзiлдеп жатқан шығар.
—Жоқ, соның өзi. Дауысынан таныдым.
Нағым Әләйдаров ойланып қалды.
—Жарайды, дәрiгер шақырайық па?
—Қажетi жоқ...
—Сөйтшi жаным. Қайдағы жоқ бiрдеңенi айтып зәремiздi алдың ғой. Бiреулердiң сандырақ әзiлiне сене берме.

* * *

Ермахан Әсемдi қайта мазалаған жоқ. Есесiне дәрiгердi жiтi бақылады. Ол Нағымның үйiне жиi соғып тұрады екен. Сол кездерi Әсемнiң сұлбасын алыстан бiрнеше рет байқады. Байқаған сайын жүрек құрғыр атқақтап тулайды. Бiрақ сабыр сақтады. Бiр парақ қағазға iрi әрiппен анық етiп қысқа хат жазды. «Әсем! Мен сенi сыртыңнан көптен берi торуылдап, көрiп жүрмiн. Әнеукүнi телефон соққан да менмiн. Тiрi қалғаным да рас. Алла жар болып, елге жақында оралдым. Егер осы хатты саған бiреуден берiп жiбере алсам онда көп өтпей өзiңе телефон соғамын. Қорықпа, сөйлесейiк. Сен менiң жүрегiмдi мәңгi жаулаған адамсың.
Сенiң бұрынғы Ермаханың».
Содан берi бұл хат оның төс қалтасында жүр. Қазiр де орталық әмбебап сауда орталығының жанынан өтiп бара жатып төс қалтасын сипап қойды. Аздап шөл қысқан соң сусын сататын дүңгiршекке бұрыла берiп едi, көзiне сұрғұлт «Джип» оттай басылды. Осы машина көбiне Әсем мен оның баласын алып жүретiн. Ермахан жан-жағына алақтап бұрынғы сүйiктiсiн iздедi. Әне, ол сауда орталығының есiгi алдында бiр танысымен шүйiркелесiп тұр. Алған заттарын машинаның шоферi «Джипке» қарай әкеле жатыр. «Иә, сәт! — деп ойлады Ермахан, —мына хатты табыстаудың ретi келген секiлдi».
Ол анадайда балмұздақ жеп тұрған баланы өзiне ымдап шақырды.
—Мә, мынаған тағы бiр балмұздақ алып жейсiң, — деп алдымен оған екi жүз теңгелiктi бердi. —Ал қазiр анау көгiлдiр көйлектегi тәтеге мына қағазды апарып бер.
Бала жылдам басып жөнеле бергенде бұл жуан ағаштың тасасына барып тұра қалды. Баланы сыртынан қадағалады. Ол жаңылыспады, тура Әсемге барып қағазды бердi. «Кiм бердi?» деп сұраған болуы керек, бала бұрылып қолын шошайтты. Әйел бала көрсеткен жақтан ешкiмдi танымаған соң, қағазға үңiлдi. Сөйттi де жылдам басып берi қарай жүрдi. Ермахан терiс айналып ол арадан тез кетiп қалды.
Ертеңiне Ермахан таксофонға барып Әсемге телефон соқты.
—Алло, Әсембiсiң? Қал-күйiң қалай? Мен Ермаханмын ғой.
—Ермахан, саламатсың ба? Әлi де сенбей тұрғанмен сенiң қолтаңбаң көзiме оттай басылды. Ол қолтаңбаны әлi ұмытқан жоқпын. Шынымен сен тiрi қалғанбысың?
—Әсем, бiзге кездесiп сөйлесу керек. Менiң тiрi жүргенiмдi өзiңнен басқа ешкiм бiлмегенi жөн.
—Сенiмен кездесуге қалай барамын. Күйеуiм өте танымал адам. Балам бар. Оның үстiне әруақпен кездесуге қорқамын.
—Қорықпа. Әруақ емеспiн, кәдiмгi Ермаханмын. Күйеуiңнiң бiлмегенi жақсы. Сенiң өмiрiңе кедергi болғым жоқ. Тек жолығып, сөйлескiм келедi. Бұрынғы күндердi еске алсақ соның өзi жетiп жатыр. Сенiң бақытты тiршiлiгiңдi бұзбауға уәде берейiн. Тек бiр рет кездесiп сөйлесейiкшi.
—Мен әлi де өзiме өзiм сенбей тұрмын. Ойланайын. Ертең қайта телефон соқшы.
—Жарайды. Келiстiк. Жақсылап ойлан. Әруақ емес екенiме сен.

* * *

Әсемнiң жатын бөлмесi. Ол қалың ойдың құшағында. «Бұл дүние не болып кеттi өзi. Ермахан шынымен тiрi болғаны ма? Түсiнiксiз. Дауыс нақ соның дауысы. Оның үнiн бұл әлi ұмыта қойған жоқ қой. Бiр-бiрiне деген алғашқы сезiм қалай оянып едi өзi. Иә, бұлар мектептi бiтiргеннен кейiн соңғы қоштасу кешiн де өткiздi. Бiрақ Ермахан бұған жүрекжарды сөзiн ол күнi де айтпады. Биледi. Ойнады. Күлдi. Ашық сырласпады. Тек қана үйге шығарып салып тұрып:
—Бүгiн жақсылап демалып, ертең Машатқа барып серуен құрсақ қайтедi, — дедi Ермахан.
Бұл одан басқа сөз күткен. Сүйiспеншiлiк туралы әңгiме естiгiсi келген. Бiрақ Ермахан ештеңеге асығар емес. Аса сабырлы.
—Жарайды, — дедi бұл, —ендi бiз арман қуып жан-жаққа кетемiз ғой. Ол серуенiмiз соңғысы болар.
—Оны уақыт көрсетедi, — деп Ермахан бұрылып жүре бердi.
Машаттың көрiктi табиғаты аясында болған оңаша серуен екеуiнiң де көңiлiнде тұнып тұрған тұнық сезiмдi шайқап жiбергендi. Ермахан арманы мен бар сырын ақтарып салды.
—Мен әке-шешемнiң жалғыз перзентiмiн, — дедi ол.
—Бiлем.
—Бiлсең сол. Менiң алдымдағы ұл-қыздары жасқа толмай шетiней берiптi. Сөйтiп аға-әпкесiзбiн. Сондықтан әке-шешем менiң көп балалы болғанымды қалайды.
—Кiм ол саған көп бала тауып беретiн?
—Сенсiң... Өзiңдi сүйем, Әсем!
Абдырап қалған қыз:
—Мен саған ондай уәде бере алмаймын, — дедi.
—Неге? Ойыңда басқа бiреу бар ма?
—Жоқ. Мен де сенi ұнатам көптен берi... Бiрақ көп балалы болу деген қиын ғой...
—Қиын түгi де жоқ. Менi шын сүйсең өзi-ақ солай болады. Бiрақ оған сәл ертелеу, — деп жiгiт қызды құшақтай алды.
—Қызықсың, Ермахан. Өзiң маған қиын талап қоясың да аяқ астынан одан өзiң бас тартасың. Мұныңды қалай түсiнемiз?
—Өйткенi мен жақында Алматыға оқуға кетемiн. Әскери училищеге. Офицер болып елге қызмет етемiн. Бәлкiм, болашақта генерал болатын шығармын.
—Ой, арманшылым-ай. Арманың тым биiк. Менiмше сен ойлаған арманыңа жетпей тынбайсың. Ойға алғаныңды орындамай қоймайтын мiнезiң ұнайды маған.
—Сен менi түсiнетiнiңе сенемiн, Әсем. Солай, сен бәрiбiр маған көп бала тауып беруiң керек. Бiр бөлiмше... Түсiнемiсiң бiр бөлiмше...
—Әй, ұятсызым-ай. Әзiрге сабыр ет, — деп қыз оның бетiнен сипай салып қалды. —Өзiң айтқандай оны уақыт көрсетедi.
Екеуi солай тiл табысып едi.

* * *

Ертеңiне подполковник Мұқатов жедел топты тез шақырып, тапсырма бердi.
—Капитан Көбеков пен Ермахан Зұлпықаров Москваға самолетпен ұшып барасыңдар. Капуста артқан бес «КамАЗ» Жетiсайдан бүгiн түнделетiп шығады. Арасында бiздiң адам бар. Мүмкiндiгiне қарай сендермен хабарласып тұрады. Интерполдың жiгiттерi сендерге көмектеседi.
Подполковник Көбеков пен Ермаханның алдына екi суреттi тастай салды.
—Мынау Москвадағы база директорының суретi. Ал екiншiсi Әлхан Беркiнбеков. Оны сен жақсы танисың, Ермахан.
Ермахан болса бiрiншi суретке үңiле түстi.
—Немене мұны да танып тұрсың ба?
—Менiң батальон командирiм майор Карповқа ұқсайды екен.
—Карпов деймiсiң? Мұның да аты-жөнi Юрий Семенович Карпов.
—Иә, Юрий Семенович қой бұл.
Осы арада Көбеков киiп кеттi.
—Тоқта, тоқта... Сен не деп тұрсың, өзi. Сенiң табытыңды әкелгендердi де бiр майор басқарып келiп едi. Қасында прапорщик пен сержант болды. Ал мен олардың түсiн түстеп қалмаппын.
Подполковник ендi Ермаханға қосымша тапсырма бердi.
—Демек Карпов пен Әлхан Беркiнбековтi жазбай танитын сен ғанасың. Сенiң тiрi қалғаныңды бiлген соң олар лаж жоқ бұрынғы қылмысын мойындайды. Сондықтан өзiңдi өзiң сақтауың керек. Ал сен болсаң бiзсiз басқа әрекеттер жасап жүрсiң?
Ермахан сасып қалды. Сәл қипақтаңқырап тұрды да шындықты айтты.
—Мен бүгiн Әсеммен сөйлесiп, кездесетiн жердi белгiлеуiмiз керек едi.
—Соның қажетi бар ма?
—Мен оны сүйемiн. Оның үстiне дәрiгер мен Нағымның байланысы туралы сұрап бiлмеймiн бе?
—Әсем күйеуiнiң iстерiне араласуы мүмкiн емес. Нағым сырын алдыратын адамға ұқсамайды. Бiрақ Беркiнбеков пен Карпов тұтқындалған соң оның бұлыңғыр iстерi оп-оңай ашылатын секiлдi.
—Әсемге уәде берiп қойдым ғой, — дедi Ермахан.
—Олай болса тап қазiр осы арадан хабарлас. Бiз де тыңдап көрелiк. Не iстеу керегiн содан соң ақылдасамыз. Кездесетiн уақытты әрине Москва сапарынан кейiнге қалдырасың.
Ермахан қосымша тыңдағышы бар телефонға барып Әсем үйiнiң телефон нөмiрiн тердi.
—Алло, бұл мен ғой, Ермаханмын.
—Саламатсың ба, айтатыныңды айта бер.
—Кездесу мәселесiн келiсемiз деп едiк қой.
—Иә, иә... Оның сәтi түскелi тұр. Күйеуiм келесi жұма күнi шетелге iссапармен жүргелi жатыр. Сенбiде түс кезiнде «Жерұйық» мейрамханасының оңаша кабинасына алдын ала тапсырыс беремiн. Соған дейiн шыдайтын шығарсың.
—Әрине, сен не айтсаң да құлдық демеске лажым жоқ.
—Олай болса әзiрге сау бол! Кездесуге дейiн менi мазаламай-ақ қой. Өз ойыммен өзiм болайын.
—Жарайды Әсем, мұныңа да көндiк. Сенбi күнi түс кезiнде уәделi жерде боламын.
Ермахан телефон тұтқасын қойып подполковникке қарап едi, анау ойланып қалған екен.

* * *

Әсемнiң үйi.Ол телефонмен сөйлесiп тұрғанда Нағым өзiнiң жұмыс бөлмесiнде отырып параллель жалғанған телефонның тұтқасынан барлық әңгiменi есiтiп отырған. Оның өңi бiр бозарып, бiр қызарып, шыдай алмай бөлме iшiн кезiп кеттi. Ернiн тiстеледi. Сөйттi де қалта телефонын алып, әлдекiмге телефон соқты.
—Сен маған керексiң? Тезiрек келiп кетшi.
Көп ұзамай оның алдында дәрiгер тұр едi.
—Францияға Москва арқылы алынған билеттi сенбi күнге ауыстыру керек.
—Ол күнi Москваға самолет ұшпайды. Тек қана жексенбiде таңғы бесте ғана ұша аласыз.
—Жарайды соған ал. Басқа тапсырманы кезiнде өзiм ескертiп айтармын.
Әсем күйеуiнiң бұл құпия әрекетiнен мүлдем хабарсыз едi.

* * *

Москва. Интерполдың қызметкерлерi капитан Көбеков пен Ермаханды жылы қарсы алды.
—Сiздердiң бастықтарыңыз менiң ескi танысым. Екеумiз Ауғанстанда қарулас болдық. Ол менен бiр жыл бұрын қызмет еттi, — деп майор Мальцев ағынан жарылды.
—Мына жiгiт те Ауған соғысының ардагерi, —деп таныстырды Көбеков. Ол Ермаханға қарап көзiн қысып қойды да: —Бiздiң жаңа қызметкер, — деп қосып қойды.
—Дұрыс, ауған соғысын көрген жiгiттерге сенiм артуға болады, — деген Мальцев, сәл кiдiрiп тұрды да: —Рас, арасында шiрiген жұмыртқалар да кездеседi, — деп қосып қойды.
Оның кiмдердi меңзегенiн Ермахан мен Көбеков те түсiндi.
Кенет майор Мальцев Ермаханға тесiле қарап қалды да:
—Апырай, ауған соғысында болдым дейсiң. Мен өзi сенi танитын секiлдiмiн, — деп тағы да шұқшия түстi.
—Мен де бұлыңғыр елестi көз алдыма келтiрiп тұрмын, майор мырза.
—Сен өзi есiңнен айырылып, меңiреу болып, осы Москваның жындыханасында емделмедiң бе?
—Солай болған. Бiр профессор менi өмiрге қайта әкелдi.
—Тұра тұр. Ауғандардың арасында жүргенiң есте ме?
—Ол да бұлыңғыр елес.
—Тап солай. Сен сол меңiреу лейтенантсың. Сенi мен алдымен Ташкенттегi госпитальға алып келгенмiн. Кейiн Москваға. Ақыры жындыханадан бiр-ақ шыққансың. Аты-жөнiңдi бiле алмағанмын. Сөйтiп көз жазып қалғанмын.
—Сiз ол кезде аға лейтенант па едiңiз?
—Солай. Ендi анық таныдым. Сол меңiреу лейтенант сенсiң, бауырым.
Екеуi құшақтаса кеттi. Мәре-сәре күй кешiп жатыр.
—Бiлесiң бе, қайта тiрiлген лейтенант, бiз әлi өзiмiздiң кiм екенiмiздi танытамыз. Көрсiн, бiлсiн кейбiреулер Ауғанда от пен оқтың өтiнде болғандардың кiм екенiн?
—Сiздiң адамгершiлiк қасиетiңiз мол екен, майор.
—Ауған соғысын көргендердiң көпшiлiгi солай, лейтенант.
—Сiз секiлдi батыл да батыр жандар әлi адамзаттың тыныш өмiр сүруi үшiн талай ерлiктер жасайды.
—Сен де қатарымызда болуың керек, лейтенант. Өйткенi сен де ауған соғысының ардагерiсiң ғой.
Мына екеуiнiң табысқанына риза болып тұрған Көбеков:
—Ал қаруластар, тапсырманы ұмытпайық, — дедi күлiп.
Майор Мальцев Ермаханның иығына қолын артқан күйi тапсырманың мән-жайын ары қарай түсiндiре бастады.
—Сонымен капуста артылған «КамАЗ»-дар ертең түн жарымы ауа Москваның түбiндегi көкөнiс базасына жетедi екен ғой. Сiздiң адамдар хабарласты ма, капитан.
—Иә, олар ешқандай кедергiсiз келе жатыр. Бiздiң адамның айтуынша керектi жүк үшiншi «КамАЗ»-да. Келген соң ол базардағы бөлек қоймаға түсiрiледi.
—Сонда олар капустаны тiлiп, арасына героин салып қойған ба?
—Жоқ. Капуста сап-сау. Бiрақ арасында героин бар.
—Сонда қалай?
—Бiздiң адамның айтуынша капуста орауға әрекеттенген кезде пакеттегi героиндi әлгi орайтын жапырақтың арасына салады. Сөйтiп күнделiктi сол жерге минералды қоспасы бар судан тамызып отырады. Ол капустаның тығыз әрi тез орауына әсер етедi. Ал капустаның iшiндегi героиннiң исiн иттер де ала алмайды.
—Бұдан былай капуста өсiрiлетiн танаптарды жиi бақылауға тура келедi екен ғой.
—Сондай жиi бақылаудың нәтижесi ғой, бұл. Бiз оларды сол жерде құрықтамақ едiк. Подполковник «Есiрткi сүрлеуiн» Москвада да жою керек деген соң екi жарым ай шыдап бақтық.
—Түсiнiктi. «Капуста» операциясын қалай аяқтау жөнiндегi бiздiң қимыл әрекетiмiздiң жоспарын ұғып алыңыздар, — деген майор шартты түрде жасалған картаны үстелге жайды. —База мына жерде. Менiмше «КамАЗ»-дар қалаға кiрмей сыртқы жолмен өтедi. Демек олар базаның орман жақтағы сүрлеу жолымен келiп, артқы жақтағы арнайы қақпадан енедi. Бiзге көмектесетiн арнаулы бөлiмшенiң жiгiттерi де сол арада жасырынады. Ендi ары қарай тыңдаңдар. Базада бiздiң адам бiр айдан берi жұмыс iстеуде. Соның айтуынша базадағы түсiру-арту жұмыстарына көбiне арзанқол жұмысшылар пайдаланылады екен. Сол күнi әрине бiраз жұмысшыны сырттан әкелетiн көрiнедi. Өздерiнiң арнайы автобусы бар. Қырғызстан мен Өзбекстаннан келгендер мұндай жұмысқа өте ынталы. Сiздер қазiрден бастап солардың арасына барасыздар.
Көбеков пен Ермахан бiр-бiрiне қарады.
—Сiздерге уақытша жүру үшiн Өзбекстанның азаматы ретiнде құжат дайындалған. Капустаны тезiрек қоймаларға жайғастыруға көмектесу керек қой, — деп езу тартты майор.

* * *

База директоры ептеп мазасызданды. Шыдай алмай қоймалар жаққа шықты. Жүктi тез түсiрiп алу үшiн әкелiнген арзанқол жұмысшылар автобустан түспей қалғып-мүлгiп отыр. Сол кезде күзетшiлердiң бастығы бұған жүгiрiп келдi.
—Қазақстаннан капуста артқан «КамАЗ»-дар келiп қалды. Бары-жоғы бес-ақ машина.
—Қазiрге соның өзi жетедi. Кiдiртпей тез iшке кiргiзiңдер. Жарты сағаттан соң олар келген iзiмен тез тайып тұратын болсын.
—Жарайды, бастық мырза.
Машиналар база қақпасынан ендi ене бергенде база директорының ұялы қалта телефоны әлдеқандай бiр әуенмен музыкалатып қоя бердi. Ол асығыс түрде телефон түймесiн басты.
—Мен тыңдап тұрмын. Саудагермiсiң?
—Иә, мен Саудагермiн. Жүк жеттi ме?
—Қақпадан ендi кiрдi. Өздерiңде басқа қандай жаңалық бар?
—Ермахан Зұлпықаровты қонаққа шақырдым. Алдағы сенбi күнi. Соған байланысты кездесу күнi өзгертiлдi. Мен Францияға жексенбi күнi ұшамын. Сен менi сол жақта күтiп алатын болдың. Мен барғанша бiрер күн шыдарсың.
—Қонақты өзiнiң моласына жерлеңдер, амалын тауып. Бiржола iзi кесiлсiн.
—Айтпақшы сенiң сүйiктi прапорщигiң ойыннан шыққысы келетiн секiлдi. Абайласын, жақсылап ескерт. Анау сержанаттың кейпiн киiп жүрмесiн.
—Жарайды. Сау бол! Францияда кездескенше!
Бұл кезде жүктер түсiрiле бастады.Төрт машина бiр қоймаға, үшiншi кiрген «КамАЗ» бөлiнiп алып жеке қоймаға кiргiзiлдi. Оны түсiруге бөлiнгендердiң iшiнде Ермахан бар болатын. Есiмжан басқа қоймаға кеттi.
База директоры екi қорғаушысын ертiп жеке қоймаға келдi. Ермахан оны жазбай таныды. Бұрынғы батальон командирi майор Карповтың нақ өзi. Ал «КамАЗ»-дың шоферi жанында прапорщик Әлхан Беркiнбеков отыр едi. Екеуi қол алысып сәлемдестi. Жағдай сұраса бастады.
—Юрий Семенович, денсаулығыңыз қалай?
—Бәрi жақсы Әлхан. Өзiң қалайсың. Әйелiң, бала-шағаң аман ба?
—Ұл-қыздарым есейiп қалды. Бiрi бойжеттi, бiрi ержеттi дегендей. Солардың қамы ғой. О баста қатарынан кем болмасын деп...
Ермаханның мыналарды атарға оғы жоқ. Бiрақ ешқандай артық қимыл жасамауға бұйрық алған. Ол «арнайы бөлiмнiң қызметкерлерi қайда?» деп ойлап үлгiргенше олар сау етiп бiреулерi биiк қабырғалардан секiрiп, бiреулерi қойма төбесiнен топ-топ етiп жерге түстi.
—Ешкiм қозғалмасын! Әйтпесе қару қолданамыз! — деген олар бас салды. Опыр-топыр басталды. Әлдекiм жарықты сөндiрiп үлгiрдi. Осы сәттi пайдаланған Карпов тасалау жерге қарай жылыстап бара жатты. Оны көрген Ермахан тұра атылды. Карпов жан қалтасындағы пистолеттi алғанымен сақтандырғышты ашып үлгермедi. Екпiнмен келген жiгiт оны кеудесiмен қатты соғып, жерге құлатып үстiнен басып қалды. Жарық қайта жанғанда байқағаны пистолет анадайға ұшып кетiптi. Арнайы қызмет бөлiмiнiң бiр сарбазы қаруын кезенiп бұлардың үстiнен төнiп тұр екен.
—Қарсыласудың қажетi жоқ, — дедi ол.
Бұл араға көп өтпей интерполдың қызметкерлерi де жеттi.
—Мына екеуiн әзiрге менiң кабинетiме апарыңдар, — дедi ол, Карпов пен Беркiнбековтi нұсқап. —Жалпы бұл операция туралы ешкiмге ештеңе айтылмасын. Әсiресе теледидар мен газет-журналдардың тiлшiлерiнен сақ болыңдар.
—Мальцевтiң кабинетiнде Карпов пен Беркiнбеков Ермаханмен кездестi.
—Сенiң көзiңдi құрта алмаған екен ғой, анау «Саудагер!» — дедi Карпов кiжiнiп. Ал Беркiнбеков болса лейтенантты көрiп көзi шарасынан шыға аң-таң. Тек басын шайқай бердi.
—Иә, қаруластар тоғыз жылдан кейiн кездесiп отырсыңдар ғой, — дедi Мальцев.
Ермахан өзiн-өзi ұстай алмай қалды. Бiр теуiп Беркiнбековтi бүк түсiрдi.
—Бұл Камилдин үшiн!
—Бұлай етуге болмайды, лейтенант, — дедi Мальцев араша түсiп. —Хаттама толтырайық. Сендердi «тезiрек самолетке отырғыз» деп асықтырып жатыр ондағы бастықтарың. Операция әлi аяқталмаған көрiнедi.

* * *

Шымкент. «Жерұйық» мейрамханасы. Әсем ештеңеден алаңсыз. Алдын ала тапсырыс берген оңаша кабинаға жайғасты. Көңiлi байыз таппай әрнәрсенi бiр ойлап отыр. «Ермахан өзгерiп кеткен шығар. Қазiр бiр-бiрiн көргенде қандай күйде болады? Оны көрмегелi тоғыз жылдай уақыт өтiптi. Дауысы өзгермегенмен өзi өзгерген шығар. Ең соңғы рет бұлар Алматыда кездескен. Кездескен де қоштасқан. Әскери училищенiң курсанттарына лейтенанттық шен берiп, бiр-екi күн демалыс берген. Сонан соң әскери бөлiмдерге жiберiлмек. Кiмнiң қайда жiберiлетiнiн жас офицерлер бiлмейтiн.
Әсем мен Ермахан сол күндi тек қала аралап, серуендеумен өткiздi. Саябақтың адам аяғы сиректеу жерiнде отырып, ұзақ сырласқан.
—Сен менi тағы бiраз күтуiңе тура келедi, — дедi Ермахан. —Келер жылы қызметтiк демалысымды алысымен елге кеп, үйлену тойымызды жасаймыз. Соған дейiн күтесiң бе, Әсемтай!
—Әрине, күтем, жаным. Бұған дейiн де күттiм ғой. Бiрақ мынау соңғы жыл тым ұзақ болатын секiлдi.
—Ұзақ болмайды. Саған жиi-жиi хат жазамын.
—Иә, иә... Ол хаттарыңды мен қайта-қайта оқимын. Әр хатқа сөзсiз жауап жазамын. Сен де оны қайта-қайта оқы. Жарай ма?
—Келiстiк. Дегенмен саған берiлетiн тағы бiр тапсырма бар. Сен ғой сырттай оқып әке-шешеңе көмектесiп жүрсiң. Мен өйте алмадым. Сенен өтiнiшiм сол, бiздiң үйге де барып тұр. Менiң әке-шешем қуанып қалсын, болашақ келiндерiн көрiп. Олар сенi, сен оларды танисың ғой.
—Айтқаныңыз орындалады, болашақ генерал!
—Солай болсын, сүйiктiм менiң...
—Құп болады, генералым менiң.
Екеуi ұзақ аймаласып, қимай қоштасып едi, сонда. Сол қоштасу мiне, ұзақ жылға созылды. Ермахан «қайтыс болды» деп естiгенде бұл мең-зең күй кешкен. Сенбейiн десе әкелген табытын көрдi. Жұрттың оны жерлеуге алып кеткенiн көрдi... Әйтеуiр мұны сол мең-зең, әрi-сәрi күйден арылтқан Нағым едi. Ермаханның үйiне жиi барып жүрген бұған дәрiгер ағаны қосып бердi. Ол да бiр мың болғыр азамат екен. Ерiнбей-жалықпай, күн демей, түн демей келiп-кетiп тұратын. Көмегiн аямады. Ем-домын үзбедi. Соған риза болған ол кiсiлер мұның көзiнше дәрiгерге:
—Әсем қарағымды тағдыр бiзге келiн болып түсуге жаздырмады. Сен бiр инабатты адам екенсiң. Бiздiң сенен басқа сенерiмiз жоқ. Бiз ертеңдi күн олай-бұлай боп кетсек Ермахан өскен үй иесiз қалмаса екен. Еңбегiң сiңiп жүр, мұрагерiмiз бол, — деп құжаттарды реттестiрiп, қолдарын қойып берген.
Ал Нағым бұған ұзақ уақыт сөз салып жүрдi. Жабырқаған кезде жұбатты. Қиналған кезде қасында болды. Өзiн нағыз ер-азаматша ұстай бiлдi. Сөйтiп дегенiне көндiрiп тынды ақыры. Өткенде Ермаханның тiрi екенiн естiгенде де өзiн сондай салмақты ұстады.
—Оны шын сүйетiнiңдi бiлгенмiн. Менi ше? Менi де сүйдiң бе? — дедi Нағым.
—Мен тағдыр тәлкегiне ұрынған сұңқарды екiншi сұңқарға айырбастаған едiм. Сүрiнгенде сен қайта сүйедiң. Саған адал жар боп қаламын. Ұлымызды азамат етiп тәрбиелеймiн, — деген Әсем толқып кетiп.
Сөйте тұра бүгiн Ермаханмен жасырын оңаша кездесуге келiп отырғанына өзiне өзi таң қалды. «Сезiм құрғыр кейде ақылға жүгiне бермейдi ғой».
Уақыт өтпедi. Тағатсызданды. Сыртта опыр-топыр болып кеттi. «Не болды екен?» деп сыртқа шықты. Аң-таң боп тұрып қалды. Өз көзiне өзi сенбедi. Бiреулер мұның күйеуi мен дәрiгердi және екi қорғаушысын қолдарын арттарына қайырып кiсендеп жатыр екен. Әсемнiң көзi бұлдырап, жүрегi шаншып, қабырғаға сүйене бердi.
Ол аурухана төсегiнде есiн жиғанда қасында Ермахан отыр едi.
—Менi таныдың ба? — дедi ол.
Әсем үнсiз басын изедi. Әлдене деп кемсеңдедi де қайтадан талықсып кеттi.
—Әсем! Әсем! — деп айқайлап жiбердi Ермахан. Жетiп келген кезекшi дәрiгер аурудың жанынан жiгiттi тез шығарып жiбердi.
—Сiз ерте келiп қойдыңыз.

* * *

Подполковник Мұқатов Ермаханға құжаттарын берiп жатып:
—Өз үйiңе барып тұра беруiңе болады, — дедi. —Барлық құжаттарың дұрыс реттелдi. Дәрiгердiң Нағымның адамы екенiн бiлесiң. Ол сенiң әке-шешеңе керi әсер ететiн дәрi-дәрмек еккен. Тезiрек үйдi иелену үшiн. Әлгi дәрi-дәрмектердiң құрамында есiрткi болған.
—Оңбағандарды өз қолыммен буындырып өлтiрсем ғой.
—Сот шешедi барлық мәселенi. «Саудагер» екеуiнiң мойнында талай адамның қаны бар секiлдi.
—«Саудагер» кiм?
—Ол сенiң жанашырың Нағым Әләйдаров.
—Қайран Әсем! — дедi Ермахан ауыр күрсiнiп.
—Айтпақшы лейтенант, бiр айдан соң бiр жылдық оқуға барасың. Бiзде қызмет iстеуге қалай қарайсың?
—Менiң басқа барар жерiм жоқ.
—Келiстiк. Бiрер апта демал.
Осы кезде есiктен майор шенiндегi Есiмжан Көбеков кiрiп келе жатты.

* * *

Шымкент. Аэропорт. Есiмжан мен подполковник Мұқатов Ермаханды Алматыға шығарып салып тұр.
—Мальцев телефон соқты, — дедi подполковник, —сенiң бiзбен жұмыс iстейтiнiңдi есiтiп қуанып қалды. Жалпы бiз ауған соғысын көргендер ешкiмнiң алдында ұялмайтын болуымыз керек.
—Дұрыс айтасыз, Сары Әлiмұлы.
Ермахан әлденеге алаңдап тұр. Самолет ұшатын уақыт болды. Ол серiктерiмен қоштасып амалсыз аэропорт алаңына қарай кеттi. Бұл кезде екiншi қабатта терезеден мұның сыртынан қарап, қасында баласы бар Әсем тұр едi. Ол iштей күбiрледi. «Махаббатымыздың алдында сен де, мен де кiнәлi емеспiз Ермахан. Бәрiне кiнәлi ауған соғысы... Түсiнесiң ғой, оны сен. Ендi мен қиялымда сен үшiн, жарық дүниеде балам үшiн өмiр сүремiн. Қош бол, сұңқарым!»
Баласы оның жеңiнен тартты.
—Мама, ол аға батыр адам ба?
—Иә, балам сол ағаңа ұқсап өс!