Салтанат Айдарбекова

Биыл көктемде боталаған аруана өз ботасынан өзі жеріді. Алдына келсе жынын шашып, артынан келсе ойқастай теуіп, садақ жебесіндей танауын көкке шанши тепсініп, жұлқына тулағанда түбіт жүні ақ мамықтай бұрқыраған, тостағандай жанары тұп-тұнық, мына өмір деп аталатын тіршіліктен титтей де хабары жоқ, бар білері енесінің бауырына тығылып, тұмсығын аппақ сүтке тигізуді ғана көздеген ақ бота кейде енесінің шатқаяқтап тепкеніне де қарамастан, тыриған күйі сояудай сойдақ сирақтарын зорға жинап, алға қарай итіне түседі. Жарық әлемдегі жалғыз жарылқаушысы сол енесінің тырсиған желіні ғана екенін сезеді бұл. Жабағы жүні жалбырап, толық түлеп бітпеген нар осы бір аппақ ботасын көргенде неге жын көргендей құтырынып, тепсініп шыға келетінін өзі де түсінбейді.

Желідегі боталарды біртіндеп босатып жатып, кезек ақ ботаға келгенде шелегін білегіне қысқан Кәмеш біраз тұрып қалды. Ботасын қанша алдына көлденең қойса да мейірімі түспеген аруанаға бұл да іштей аң-таң. Іркес-тіркес бағандарға байланған қоңырқай жүнді түйелердің арасынан ақ шаңқан мына бота бірден көзге ұрады. Осыған дейін мұндай аппақ бота қораларында болмаған Кәмеш осы дәу де болса аппақ болғаны үшін енесі алмай қойды ма екен деген ішкі пәлсапасына тоқтаған. Көптің ішінде алабөтен ерекше болып, көзге бірден көріну де осыншама қиын екен-ау деп ойлады ол...

Құндақтаулы кезінде жетімханаға түскен Ақботаны әуелгіде көргендер тамсана бетіне үңілген. Айға жетер-жетпес қана шақалақтың танадай көзі жәудіреп, жұдырықтай ғана аппақ жүзі балбырап, жас ботаның кірпіктері іспетті найза кірпіктері қайқиып, құдды бір перінің нәрсетесіндей, алақандай жанары болар-болмас қана жабылып, тәтті бір ұйқының құшағында, бала құсап жыламайтын да еді. Тек құндағын жазғанда ғана мән-жайды ұққан бұлар ауыр күрсінуден ары аса алмады. Жаратқанның құдіретіне шек жоқ екен-ау, бейкүнә періштенің тастанды болуына себеп болған оның бір аяқ, бір қолының екіншісінен қысқа, кемтерлығы екен. Сәби жүзіне асқан сұлулықты берген құдай аяқ – қолына келгенде неге сараңдық танытқанын ешкім дөп басып айта алмас, сірә! Құжаты да жоқ сәбидің «Ақбота» аталуы да сол үріп ауызға салғандай уыз бейнесі мен ботадай мөлдіреген нәркес жанары еді. Сол Ақбота биыл жетіге аяқ басты. Көп балалардан санасы сұңғыла қыздың сыртқы болмысы ғана емес, ішкі жан дүниесі де ерекше-тін. Алғашқыда кем біткен аяқ-қолын өседі деп ойлайтын ол, уақыт өте келе дене тұрқы, бойы өссе де сол жақ қолы мен аяғының бұрынғыдан да қысқарып бара жатқандығын, өзінің осынау болмысы үшін де анасының бұдан бас тартқанын іштей сезеді, сезе тұра әйтеуір бір күні іздеп келіп, мұны ертіп алып кетеріне неге екенін білмейді, құртақандай жүрегі сенеді. Оның ойынша, анасы әлемдегі ең сұлу, ең мейірімді, ең ақылды ана! Тек уақыты болмай жүр... иә, ол өзін осылай жұбатады және солай боларын бар ықыласымен қалайды.

Ақботаның бос уақытындағы бар ермегі – бақтың бұрышындағы елеусіздеу бір ескі орындыққа отырып алып, ағыл-тегіл жүйткіген көліктер мен баласын жетектеген көше әйелдеріне телміре қарап отыру. Сол дүрмектің ішінен өзінің анасын күту. Оның кішкентай ғана жүрегі өмірдегі жақсылық атаулының бәріне сенеді. Айналасындағылардың бәрін де жақсы көреді. Тіпті, қыңқ еткен дыбысы үшін шандыр құйрықтан аямай шапалағын шарт еткізер әнебір қызыл бет, бұғы мойын, семіз тәрбиешіні де жақсы көреді. Ол ол ма, тәрелкесіне қасықпен санап ас құйып беретін безеу бет, сығыр көз, борсық бөксе ас таратушыны да жақсы көреді. Мұның кемістігін бетіне басып мазақтап, қысқа қолы мен аяғын реті келсе шымшып қашуға дайын сепкіл бет, көк көзді Коляны да жек көрмейді екен. Өзінің осы болмысына бала жүрегі қанша көндіккенімен, бәлкім өсетін шығар деген сынық үміті де үзіле қойған жоқ. Ең болмаса біреуі өссе... аяғым өссе де болар еді деп ойлады Ақбота. Сонда өзі құралпы балалармен асыр сала жүгіре алар еді... тек қысқа демесе қолы мен аяғында да жан бар, қимылдайды, тіпті сол қысқа қолдарымен сурет те сала алады. Оң қолы тіпті икемді, жазулары қандай, сабағында мұғалім үнемі мұны мақтайды. Сондайда тәмпіш танауынан тер шығып, аппақ жүзіне қызыл арай жүгіріп, «анашыма хат жазсам ба екен?» деп те ойлайды. Бәлкім ол мұны шарқ ұрып іздеп, таппай жүрген шығар? Әйтеуір Ақботаның кішкентай жүрегінде анаға деген үлкен махаббат бар.

Көктемге салым ақ інген үшінші мәрте боталады. Бошалап кетпесін деп Кәмеш жыңғылмен қоршалған, төбесі ашық кең албарға қамап, алдына жантақ тастаған. Арагідік сонадайдан ғана көз салғаны болмаса жанына жақын бармайды. Түйе деген жануар жаратылысынан аса қызғаншақ, жақын келген жанды байқаса ботасын қызғанып, аузынан ақ көбігін шашып, мінез көрсететіні бар. Жаңа туған бота тым әлсіз әрі ебедейсіз, қобыздай иір мойындарын көтере алмайтын тым нәзік, қашан аяққа тұрып, енесін өзі барып емуге жарағанша осылай жеке бөліп қарасаң, екі-үш күннен соң барып түбіт жүндері үлпілдеп шыға келер сүйкімді болады өздері. Әлден уақытта ақ інгеннің боздаған дауысы ерекше естілгені сол Кәмеш албарға жақын келіп, жыңғылдар арасына сығалап қарағаны сол еді, таң-тамаша көрініске қайран қалды. Екі жыл боталаған ақ інгеннің алдыңғы боталары құдды өзі секілді аппақ болатын. Бұл жолы да солай боларына кәміл сенген Кәмеш қою қоңыр түсті жас төлін айналып жүрген інгенді көрді. Өз енесі секілді ботасынан жеріп кетер ме екен деп ойлаған Кәмештің әуелгіде күдіктенгені бекер болды. Інген ботасын емірене емізіп жатыр екен.

Биыл Ақбота мектеп бітірмек. Сол бойы анасы бұған келмеді. Түсіне арагідік аппақ жетім бота кіреді... Ақ бота.

Биыл көктемде боталаған аруана өз ботасынан өзі жеріді. Алдына келсе жынын шашып, артынан келсе ойқастай теуіп, садақ жебесіндей танауын көкке шанши тепсініп, жұлқына тулағанда түбіт жүні ақ мамықтай бұрқыраған, тостағандай жанары тұп-тұнық, мына өмір деп аталатын тіршіліктен титтей де хабары жоқ, бар білері енесінің бауырына тығылып, тұмсығын аппақ сүтке тигізуді ғана көздеген ақ бота кейде енесінің шатқаяқтап тепкеніне де қарамастан, тыриған күйі сояудай сойдақ сирақтарын зорға жинап, алға қарай итіне түседі. Жарық әлемдегі жалғыз жарылқаушысы сол енесінің тырсиған желіні ғана екенін сезеді бұл. Жабағы жүні жалбырап, толық түлеп бітпеген нар осы бір аппақ ботасын көргенде неге жын көргендей құтырынып, тепсініп шыға келетінін өзі де түсінбейді.

Желідегі боталарды біртіндеп босатып жатып, кезек ақ ботаға келгенде шелегін білегіне қысқан Кәмеш біраз тұрып қалды. Ботасын қанша алдына көлденең қойса да мейірімі түспеген аруанаға бұл да іштей аң-таң. Іркес-тіркес бағандарға байланған қоңырқай жүнді түйелердің арасынан ақ шаңқан мына бота бірден көзге ұрады. Осыған дейін мұндай аппақ бота қораларында болмаған Кәмеш осы дәу де болса аппақ болғаны үшін енесі алмай қойды ма екен деген ішкі пәлсапасына тоқтаған. Көптің ішінде алабөтен ерекше болып, көзге бірден көріну де осыншама қиын екен-ау деп ойлады ол...

Құндақтаулы кезінде жетімханаға түскен Ақботаны әуелгіде көргендер тамсана бетіне үңілген. Айға жетер-жетпес қана шақалақтың танадай көзі жәудіреп, жұдырықтай ғана аппақ жүзі балбырап, жас ботаның кірпіктері іспетті найза кірпіктері қайқиып, құдды бір перінің нәрсетесіндей, алақандай жанары болар-болмас қана жабылып, тәтті бір ұйқының құшағында, бала құсап жыламайтын да еді. Тек құндағын жазғанда ғана мән-жайды ұққан бұлар ауыр күрсінуден ары аса алмады. Жаратқанның құдіретіне шек жоқ екен-ау, бейкүнә періштенің тастанды болуына себеп болған оның бір аяқ, бір қолының екіншісінен қысқа, кемтерлығы екен. Сәби жүзіне асқан сұлулықты берген құдай аяқ – қолына келгенде неге сараңдық танытқанын ешкім дөп басып айта алмас, сірә! Құжаты да жоқ сәбидің «Ақбота» аталуы да сол үріп ауызға салғандай уыз бейнесі мен ботадай мөлдіреген нәркес жанары еді. Сол Ақбота биыл жетіге аяқ басты. Көп балалардан санасы сұңғыла қыздың сыртқы болмысы ғана емес, ішкі жан дүниесі де ерекше-тін. Алғашқыда кем біткен аяқ-қолын өседі деп ойлайтын ол, уақыт өте келе дене тұрқы, бойы өссе де сол жақ қолы мен аяғының бұрынғыдан да қысқарып бара жатқандығын, өзінің осынау болмысы үшін де анасының бұдан бас тартқанын іштей сезеді, сезе тұра әйтеуір бір күні іздеп келіп, мұны ертіп алып кетеріне неге екенін білмейді, құртақандай жүрегі сенеді. Оның ойынша, анасы әлемдегі ең сұлу, ең мейірімді, ең ақылды ана! Тек уақыты болмай жүр... иә, ол өзін осылай жұбатады және солай боларын бар ықыласымен қалайды.

Ақботаның бос уақытындағы бар ермегі – бақтың бұрышындағы елеусіздеу бір ескі орындыққа отырып алып, ағыл-тегіл жүйткіген көліктер мен баласын жетектеген көше әйелдеріне телміре қарап отыру. Сол дүрмектің ішінен өзінің анасын күту. Оның кішкентай ғана жүрегі өмірдегі жақсылық атаулының бәріне сенеді. Айналасындағылардың бәрін де жақсы көреді. Тіпті, қыңқ еткен дыбысы үшін шандыр құйрықтан аямай шапалағын шарт еткізер әнебір қызыл бет, бұғы мойын, семіз тәрбиешіні де жақсы көреді. Ол ол ма, тәрелкесіне қасықпен санап ас құйып беретін безеу бет, сығыр көз, борсық бөксе ас таратушыны да жақсы көреді. Мұның кемістігін бетіне басып мазақтап, қысқа қолы мен аяғын реті келсе шымшып қашуға дайын сепкіл бет, көк көзді Коляны да жек көрмейді екен. Өзінің осы болмысына бала жүрегі қанша көндіккенімен, бәлкім өсетін шығар деген сынық үміті де үзіле қойған жоқ. Ең болмаса біреуі өссе... аяғым өссе де болар еді деп ойлады Ақбота. Сонда өзі құралпы балалармен асыр сала жүгіре алар еді... тек қысқа демесе қолы мен аяғында да жан бар, қимылдайды, тіпті сол қысқа қолдарымен сурет те сала алады. Оң қолы тіпті икемді, жазулары қандай, сабағында мұғалім үнемі мұны мақтайды. Сондайда тәмпіш танауынан тер шығып, аппақ жүзіне қызыл арай жүгіріп, «анашыма хат жазсам ба екен?» деп те ойлайды. Бәлкім ол мұны шарқ ұрып іздеп, таппай жүрген шығар? Әйтеуір Ақботаның кішкентай жүрегінде анаға деген үлкен махаббат бар.

Көктемге салым ақ інген үшінші мәрте боталады. Бошалап кетпесін деп Кәмеш жыңғылмен қоршалған, төбесі ашық кең албарға қамап, алдына жантақ тастаған. Арагідік сонадайдан ғана көз салғаны болмаса жанына жақын бармайды. Түйе деген жануар жаратылысынан аса қызғаншақ, жақын келген жанды байқаса ботасын қызғанып, аузынан ақ көбігін шашып, мінез көрсететіні бар. Жаңа туған бота тым әлсіз әрі ебедейсіз, қобыздай иір мойындарын көтере алмайтын тым нәзік, қашан аяққа тұрып, енесін өзі барып емуге жарағанша осылай жеке бөліп қарасаң, екі-үш күннен соң барып түбіт жүндері үлпілдеп шыға келер сүйкімді болады өздері. Әлден уақытта ақ інгеннің боздаған дауысы ерекше естілгені сол Кәмеш албарға жақын келіп, жыңғылдар арасына сығалап қарағаны сол еді, таң-тамаша көрініске қайран қалды. Екі жыл боталаған ақ інгеннің алдыңғы боталары құдды өзі секілді аппақ болатын. Бұл жолы да солай боларына кәміл сенген Кәмеш қою қоңыр түсті жас төлін айналып жүрген інгенді көрді. Өз енесі секілді ботасынан жеріп кетер ме екен деп ойлаған Кәмештің әуелгіде күдіктенгені бекер болды. Інген ботасын емірене емізіп жатыр екен.

Биыл Ақбота мектеп бітірмек. Сол бойы анасы бұған келмеді. Түсіне арагідік аппақ жетім бота кіреді...