Айтыс
Кировтық Мұхтар Құралов пен Отырарлық Әселхан Қалыбекованың Шымкентте өткен айтысы.
Мұхтар:
Ассалаумаағалайкум асыл халқым,
Қуаныш шаттық күткен күннен әр күн,
Кировтен сары балаң сәлем берді,
Қазақтың ұмыстпастан ата салтын.
Халқым-ау асықпайтын қашандағы,
Қазақпыз күтетұғын істің артын.
Осылай жүргенімде Оңтүстігім,
Кеп қалды «алпыс жасқа» ашық жарқын.
Қаншама ұл өсірді, қыз өсірді,
Түсінетін сөз бенен,істің парқын.
Нұрсұлтандай азамат аман болса,
Танытқан жер жүзіне елдің даңқын.
Егеменді ел болдық қазақ елі,
Кез болды көтеретін жүгін нардың.
Ұлыстар ұйымына мүше болдық,
Қарамай уысына сығымдардың.
Халқым-ау қолды соғып қарсы алайық,
Тегінде жаман болмас ұғынғаның.
Әселхан амансыңба нар тұлғалым,
Мұхтардан өлең менен ән тыңдағын.
Ауыл аймақ,үй ішің дін аманба?
Сені көріп мен бүгін шарқымдамын.
Қайда жүрсең қатайып айтыс десе,
Белгілі сымдай болып тартылғаның.
Білемін талай-талай ақындардың,
Алдыңда көбелектей шарпылғанын.
Бір ыстық мейірім бар жанарыңда,
Байланар жігіт түгіл қартың дағы.
Жігіттердің бәрімен айтысып ең,
Жөн болмас енді менің тартынғаным.
Жырыңа өзек қылып айта отыр,
Комерсантты байлаған жұрттың бағын.
Айлығың бір көйлекке жетеді ме?
Сол айлыққа жүрмісің, сойып соғым.
Бар байлық комерсантқа өтіп кетсе,
Бұл халқым жүрмеспе бос созып қолын.
Әселхан ақынсың ғой,ел сыйлайтын,
Халқыңа түсіндірсей соның жолын.
Әселхан:
Қызыл тіл сөйле енді жағынбай құр,
Асыл сөз, асыл тілек ағындай тұр.
Әселхан нар тұлғалы болғанменен,
Жігіттер нар тұлғалы табылмай тұр.
Болса да замананың жүгі ауыр,
Диірмендей зырылдайды біздің дәуір.
Көктеменің иісі бұрқырайды,
Шуақты Наурыз келіп туса сәуір.
Айналдым айтысына келген елден,
Болса да қиындықтан арқаң жауыр.
Аманба? Малың, жаның, қора-қопсың,
Көп болды көрмегелі туыс-бауыр.
Оңтүстік талай тұлпар тарпыған жер,
Қырандар көк жүзінде қалқыған жер.
Сырыңда жұпар жиде шешек атып,
Қырында жусан иісі аңқыған жер.
Кепкен жоқ топырағы қабірінің,
Шәмшінің сұлу сазы шалқыған жер.
Толыпты облысым алпыс жылға,
Ұқсайды қарап тұрсам асқар шыңға.
Ғажайып сарай болса Қазақстан,
Тіреген бір бұрышын біз бір тұлға.
Киелі Қазығұртым, Қаратауым,
Секілді бұлақтары күміс сырға,
Шырайлы Шымкентім туған өлкем,
Құтты қоныс, бейбіт өріс болған ұлға.
Сен едің Кировтегі Мұхтар ақын,
Өлеңі сұлу сөзбен жұпталатын.
Көпекең, Тәушен,Кәрім, сен, мен болып,
Айтыстың туы биік ұсталатын.
Біріміз-бірімізді қамшылаушы ек,
Болғансоң бір аймақтан шыққан ақын.
Бір жедік қазылардың таяғын да,
Болсақта қарсыласты ұтқан ақын.
Кәрім де ауырдым деп қатыспай жүр,
Кетпейтін көкіректе дық қағасын.
Амалдап енді екеуміз айтысайық,
Сеніңде дарымайды-ау жұтқан асың.
Мұхтар:
Әсеке барлық сөзің ойға қонар,
Бұл көңіл шарықтаса Айға қонар.
Екі ақын қағысқанда сахнада,
Әдемі шырайлы сөз пайда болар.
Таяқты талай-талай жесек дағы,
Халқым аман болсыншы айналайын.
Қазылардың таяғы қайда барар.
Сөзіңе әлгі айтқан ахау қосыламын,
Қалайша қосылмастан тосыламын.
Әселхан айналайын айтысқанда,
Қол соғып ырза болып отырамын.
Нар тұлғалы деп едім байқадың ба?
Сонымен қатар шықты батыр атың.
Ақынды анау-мұнау қарсы келсе,
Нұқып қап шынашақпен қатыратын.
Ал шүкір дінім келді, тілім келді.
Құлпырып екеуімен гүлім келді.
Жетпіс жылдай сығалап енген дерттен,
Зорға жамап келеміз тілінгенді.
Папа, -демей бұл күнде «әке», -деген,
Құлаққа жағымдырақ үнім келді.
Өз атын қазақшалап жаза алмайтын,
Әлі жөндеп келеміз бүлінгенді.
Пушкин мен Лермонтовтан кем емес деп,
Тақтаға Ахмет, Мағжан ілінгенді.
Қазақтың асылдарын жалау етіп,
Жөн көрдік болшаққа күлімдеуді.
Әсеке осындаймен қуантайық,
Кеп қалған осы тойға дүйім елді.
Демегін терең сөзге ойың қандай,
Айтысып қуанышта ойым балдай.
Газеттен оқып едім, онша емес –деп,
Әселхан ауылыңның жайы қандай.
Әселхан:
Жігіттер жер таниды аты барда,
Асылдар мың жыл жатса тотығар ма?
Қираған төбе шығар білместерге,
Кезінде бәрі болған Отырарда.
Дау жоқ қой мәдениет өскеніне,
Өткенді бүгінгілер екшеді ме.
Еріксіз көргеніңде таң қаласың,
Ғаламат керамика пештеріне.
Яссауи күмбезінің өрнектерін,
Жасалған сол пештерде деспеді ме.
Әлемде теңдесі жоқ мұндай өнер.
Сия ма жаза берсең дәптеріңе.
Тастадық сол байлықты жалаңаштап,
Далаға дауыл желдің өкпегіне.
Бүгінгі хрустальға мәз боламыз,
Шынысы Отырардың болған аңыз.
Тағы да табылды бір шеберхана,
Сынығын ұстап көріп таң қаламыз.
Зерттейді, мұның бәрін, білу керек,
Ертерек үдесінен шығу керек.
Ежелгі Отырардың күйрегенін,
Қазақтың күйреуі деп ұғу керек.
Болмайды шағыруға естен мұны,
Мұздаған қоламтасы өшкен нұры.
Шырағын Отырардың қайта жақсақ,
Қазақтың қайта түлеп өскендігі.
Күлі көп, қойнында күйігі көп,
Көргенде шымырлайды жиі жүрек.
Дегенмен Отырармен,Фарабимен,
Аспаны халқымыздың биігірек.
Тағдырдың кезі бізді азба қысқан,
Ақиқат шындық деген көзден ұшқан.
Кешегі Хрущевтің заманында,
Құрыды қарсы келіп сөз бағысқан.
Еліңмен, жеріңменен, суыңменен,
Олжа қып кеткен еді Өзбекстан.
Осылай шаруамыз шайқалғанды,
Күштінің күштілігі байқалғанды.
Мінбеге Брежнев атаң келіп,
Қонаев өздеріңді қайтарғанды.
Бұл өзі кеше тарих тот баспаған,
Ұлтшыл –деп бас көтерсе от тастаған.
Ел үшін еңіреген азамат ед,
Орнынан Тәшеновты ап тастаған.
Салғанға басымызға төзбек болып,
Кетеміз өзбек көрсек, өзбек болып.
Бір кезде келімсекке қоныс толып,
Орыспен шыға келдік, орыс болып.
Бұл күнде бала арманда, ана арманда,
Ізі бар қасіреттің алаңдарда.
Бойыңда таза қаны дуылдаған,
Не жетсін «қазақ» болып қала алғанға.
Бүгінгі Мырзашөлдің күйі қалай?,
Сілкініп ұқсайды ма жаңарғанға.
Мұхтар:
Ол рас бүгін халқым жайнап отыр,
Ақыны алдарыңда сайрап отыр.
Бүгінгі басталынған мына тойды,
Қуанып Мырзашөлде тойлап отыр.
Сөздері айтатұғын ойларында,
Жігері білегі мен бойларында.
Отырған бұл халықтың бәрі сияр,
Мырзашөл мырза құшақ жайғанында.
Сарғайса да дәуірдің парақтары,
Еңбегін етіп жатыр қарақтары.
Шетінен Мақтаралдың кіргеннен -ақ,
Қарсы алар көкке бойлап дарақтары.
Халқына құт береке болып жатыр,
Еңбектің еселеніп жарасқаны.
Бүгінгі қайта құру заманында,
Зымырап ілгеріге барат дағы.
Мырзашөлім қашанда мейірімді,
Пейіліне тойып қайтар қонақтары.
Әселхан:
Ал енді көрермендер күтіп қалды,
Аузымда сөйлей берсем, үтік барды.
Сұйылтпа енді сөзді Мұхтаржан-ау,
Толғағың түрткілеген бітіп қалды.
Бөлмесін енді ешкім жермізді,
Танысын «қазақ» деген елімізді.
Жалғассын ата-баба дәстүріміз,
Толтырып тектілікке төрімізді.
Айтысы ақындардың болып тұрса,
Шығарар әлі талай шеріңізді.
Ағайын көріскенше қош болып тұр,
Басайық енді бізде терімізді.